دو مطلب تاريخى گواه مى دهد كه عمل حضرت على (عليه السلام) در آن شب جز فداكارى نبوده، آن حضرت به راستى آماده قتل و شهادت در راه خدا بوده است.
1) اشعارى كه امام (عليه السلام) پيرامون اين حادثه تاريخى سروده و سيوطى همه آنها را در تفسير خود(2) نقل كرده است، گواه روشن بر جانبازى اوست:
وَقَيْتُ بِنَفْسي خَيْرَ مَنْ وَطَأَ الْحَصى *** وَمَنْ طافَ بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ وَ بِالحِجْرِ
مُحَمَّدٌ لَمَّا خافَ أَنْ يَمْكُرُوا بِهِ *** فَوَقاهُ رَبِّي ذُو الجَلالِ مِنَ الْمَكْرِ
وَبِتُّ أُراعِيهِمْ مَتى يَنْشُرُونَنِي *** وَ قَدْ وَطَّنْتُ نَفْسِي عَلَى الْقَتْلِ وَ الأَسْرِ
من جان خود را براى بهترين فرد روى زمين و نيكوترين شخصى كه خانه خدا و حجر اسماعيل را طواف كرده است سپر قرار دادم.
آن شخص عاليقدر محمّد بود. و من هنگامى دست به اين كار زدم كه كافران نقشه قتل او را كشيده بودند ولى خداى من او را از مكر دشمنان حفظ كرد.
من در بستر وى بيتوته كردم و در انتظار حمله دشمن بودم و خود را براى مرگ و اسارت آماده كرده بودم.
2) دانشمندان سنّى و شيعه نقل كرده اند كه خداوند در آن شب به دو فرشته بزرگ خود، جبرئيل و ميكائيل، خطاب كرد كه: اگر من براى يكى از شما مرگ و براى ديگرى حيات مقرّر كنم كدام يك از شما حاضر است مرگ را بپذيرد و زندگى را به ديگرى واگذار كند؟ در اين لحظه هيچ كدام نتوانست مرگ را بپذيرد و در راه ديگرى فداكارى كند.سپس خدا به آن دو فرشته خطاب كرد كه: به زمين فرود آييد و ببينيد كه على چگونه مرگ را خريده، خود را فداى پيامبر كرده است; سپس جان على را از شرّ دشمن حفظ كنيد.(3)
اگر از نظر بعضى مرور زمان بر اين فضيلت بزرگ پرده كشيده است، ولى در آغاز اسلام عمل حضرت على (عليه السلام) در نظر دوست و دشمن بزرگترين فداكارى به شمار مى رفت.در شوراى شش نفرى كه به فرمان عمر براى تعيين خليفه تشكيل شد على (عليه السلام) با ذكر اين فضيلت بزرگ بر اعضاى شورا احتجاج كرد وگفت:
من شما اعضاى شورى را به خدا سوگند مى دهم كه آيا جز من كسى بود كه براى پيامبر در غار (حرا) غذا ببرد؟ آيا جز من كسى در جاى او خوابيد و خود را سپر بلاى او كرد؟ همگى گفتند: واللّه جز تو كسى نبوده است.(4)
مرحوم سيّد بن طاووس درباره فداكارى حضرت على (عليه السلام) تحليل جالبى دارد وآن را به فداكارى اسماعيل و تسليم او در برابر پدر قياس كرده، برترىِ ايثار حضرت على (عليه السلام) را اثبات كرده است.(5)

پی نوشت:
1 . سيره حلبى، ج2، ص 36 و37.
2 . الدر المنثور، ج3، ص180.
3 . بحار الأنوار، ج19، ص 39، به نقل از احياء العلوم غزالى.
4 . خصال صدوق، ج2، ص 123 ; احتجاج طبرسى، ص 74.
5 . ر.ك.اقبال، ص 593; بحار الأنوار، ج19، ص 98. 

نوشتن دیدگاه