در تعریف فرهنگ نیز، تعابیر فراوانی وجود دارد. انسان شناسان کلاسیک، فرهنگ را در معنای گسترده ای معادل سبک زندگی تعریف می کنند؛ ولی جامعه شناسان، فرهنگ را اندیشه ها وارزش ها می دانند.(348) در جای دیگر، فرهنگ را مشخص کننده باور داشت ها، مسلک ها واسطوره ها، یعنی صور ذهنی دسته جمعی یک اجتماع، که به تعبیری عوامل روحی وروانی آن جامعه است، می دانند.(349) به بیان دیگر، فرهنگ، عناصر بسیاری را در سطوح مختلف، از جمله: عقاید، عواطف، ارزش ها، هدف ها، کردارها، تمایلات واندوخته ها، در بر می گیرد.(350)
در جای دیگر آمده است که فرهنگ، مجموعه ای است از فضایل، هنرها، آداب، دانش ها، معارف وهمه نیروهای اخلاقی وروحی، که بشر را از حالت بدوی وابتدایی خارج ساخته وبه سوی کمال معنوی سوق می دهد.(351)
ادوار تایلور، مردم شناس انگلیسی، در سال 1871 میلادی، در کتاب فرهنگ ابتدایی، فرهنگ را کلّیتی درهم بافته، شامل دانش، هنر، اخلاق، قانون، آداب ورسوم وهر گونه قابلیت ها وعادات، که به وسیله انسان به عنوان عضوی از جامعه کسب شده است، می داند.(352)
از مجموع این تعاریف می توان این گونه استنباط کرد که فرهنگ عبارت است از:
مجموعه دانش ها، بینش ها، نگرش ها، منش ها وارزش های یک ملت.
برای این فرهنگ، ویژگی هایی را مطرح می کنند که اولاً هویت دهنده است، ثانیاً مصونیت آور است، ثالثاً هم پویا وهم پایا است، رابعاً تأثیرپذیر است وخامساً فطرت ثانوی است.(353)
بنابراین، وقتی که می توان گفت که فرهنگ مجموعه ای دانش ها، بینش ها، نگرش ها، منش ها وارزش های
یک ملت است، فرهنگ هر جامعه به عنوان پدیده ای بی همتا، به تدریج، در حیات جامعه شکل گرفته وقوام می یابد. نخستین منبع مؤثر در شکل گیری فرهنگ هر جامعه، بنیان گذاران ومدیران ورهبران شاخص جامعه هستند.(354)
فرهنگ سیاسی نیز مجموعه ارزش ها، باورها وایستارهای احساسی مردم به نظام سیاسی خود تعریف شده است(355) وبر سه قسم است:
1) فرهنگ سیاسی محدود
2) فرهنگ سیاسی تبعه
3) فرهنگ سیاسی مشارکت
1. فرهنگ سیاسی محدود، در جایی است که افراد جامعه، از نظام سیاسی خود آگاهی چندانی ندارند. این افراد، ضمن این که دست خوش انجماد فکری می شوند، از نظام سیاسی هم، هیچ انتظاری نخواهند داشت.
2. فرهنگ سیاسی تبعه، در جایی است که افراد جامعه، از نقش های گوناگون حکومت، مانند مالیات گیری وقانون گذاری، آگاهند؛ ولی از راه های نفوذ بر نظام سیاسی، ممکن است اطلاع خاصی نداشته باشند. لذا برای حل ورفع مشکلات پیش آمده، به واسطه هایی، مانند رئیس محلی یا رئیس خانواده، مراجعه می کنند.
3. فرهنگ سیاسی مشارکت، در جامعه ای پیشرفته وجود دارد که مردم، در زندگی سیاسی مشارکت دارند. مشارکت کنندگان، ضمن اطلاع وآگاهی از ساختار وروند نظام سیاسی وخواست ها، در کار تصمیم گیری دخالت می کنند واز راه تشکیل احزاب وگروه ها، نقش خود را در ساختارها دنبال می کنند.(356)
برخی قائلند که در بیش تر جوامع، فرهنگ سیاسی مختلط مطرح است که خود بر سه نوع است (فرهنگ سیاسی محدود - تبعه، فرهنگ سیاسی تبعه - مشارکت، فرهنگ سیاسی مشارکت - محدود) که ویژگی های مشترک دو فرهنگ را دارند.(357)
کارکرد فرهنگ سیاسی را در دو مقوله باید بررسی کرد:
اول این که فرهنگ سیاسی مشروعیت دهنده به نظام سیاسی، فرآیند تصمیم گیری وسیاست گزاری است.
دوم این که به مردم انگیزه مشارکت می دهد. از این رو است که گفته می شود: آن چه نظام سیاسی را شکل می دهد، باورهای سیاسی جامعه است وبه بیان دیگر گفته می شود: نظام سیاسی، مانند درختی، ریشه در آداب وسنن ورسومات وهنجارهای جامعه دارد. این باورها است که کنش ها اجتماعی وسیاسی خاصی را شکل می دهد وتعامل این کنش ها، زندگی سیاسی ونظام سیاسی خاصی را درست می کند. به بیان دیگر، همین رفتار وکنش های نشأت گرفته از باورها وپندارها، موجب بروز نقش های اجتماعی برای انسان می شود واین نقش ها در طول زمان، استمرار یافته ومنجر به خلق الگوهای جمعی مشترک ومستمر می گردد ونهادهای اجتماعی از آن متولد می گردد.(358)
347) نهج البلاغه، نامه 53.
348) برگرفته از: مسعود چلبی، جامعه شناسی نظم، ص 54.
349) دورژه، موریس، جامعه شناسی سیاسی، ترجمه دکتر ابوالفضل قاضی، ص 160.
350) محمد تقی جعفری، فرهنگ پیرو وفرهنگ پیشرو، ص 22.
351) رضا ثفی، مفاهیم فرهنگ در ادبیات فارسی، مجله فرهنگ وزندگی، ش 1، سال 1348، ص 25.
352) 5-Milton Singer "culture internasional Encyclopedia of social sciences vol,3,6991, p725.
353) علی باقر نصر آبادی، مبانی جامعه شناسی، جزوه درس دانشگاه آزاد کاشان، ص 22-25.
354) لذا گفته می شود: النّاس علی دین ملوکهم.
355) عبدالرحمن عالم، بنیادهای علم سیاست، ص 13.
356) همان، ص 115.
357) همان، ص 115 (به نقل از: آلموند وپاول، چارچوبی نظری برای سیاست های تطبیقی.
358) برگرفته از: کوئن بروس، مبانی جامعه شناسی، ترجمه غلام عباس توسلی؛ پارلمر مونتنی، نگرشی جدید به علم سیاست، ترجمه شجاعی.
