3     «خَلَقَ السَّمواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَ صَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَ إِلَيْهِ
          الْمَصِيرُ»

ترجمه:
3. خلق فرمود آسمان‏ها و زمين را موافق حكمت و مصلحت به جا و به موقع و
صورت‏بندى كرد شما را، پس نيكو كرد صورت‏هاى شما را و به سوى او است
بازگشت[1].
 
تفسير:
[معناى حق و باطل و نسبت بين آن دو]
«خَلَقَ السَّمواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ» حق مقابل باطل است كه مى‏فرمايد: «وَ ما
خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما باطِلاً»[2] و مى‏فرمايد: «إِنَّ فِى خَلْقِ السَّمواتِ وَ الْأَرْضِ
وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ لاَياتٍ لِأُولِى الْأَلْبابِ * الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللّه‏َ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى
جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ فِى خَلْقِ السَّمواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ
النّارِ»[3]. باطل به معنى لغو و بيهوده و بى‏فايده و لهو و لعب و بى‏نتيجه و بى‏ثمر است،
و حق به معنى صحيح و درست و به جا و به موقع موافق حكمت و مصلحت است كه
تمام اين‏ها براى بشر است كه از هر يك آن‏ها چه اندازه بهره بردارى و استفاده مى‏كند
كه مى‏فرمايد: «وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الْأَرْضِ جَمِيعاً مِنْهُ إِنَّ فِى ذلِكَ لاَياتٍ
لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ»[4] و نيز مى‏فرمايد: «وَ سَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومُ
مُسَخَّراتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِى ذلِكَ لاَياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ»[5].
 
[آفرينش انسان در نهايت لطافت و ظرافت]
«وَ صَوَّرَكُمْ» خداوند پس از مراحلى كه انسان در رحم طى مى‏كند از نطفه
و علقه و مضغه و عظم و لحم، صورت‏بندى مى‏كند كه هر قسمت از اجزاى بدن را به
جاى خود نصب مى‏فرمايد. چشم، گوش، دهان، زبان، ابرو، لب، ذقن[6]، سر، دست،
پا، انامل[7]، قد [و] استقامت، حتى رگهاى بدن تمام به جا زيبا و خوشگل، خوش سيما
كه اگر يك جزئش بر خلاف اين بود چه اندازه قبيح المنظر بود. «فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ»
كه انسان اگر به صورت شياطين و حيوانات بود، چه اندازه زشت و بى‏ريخت بود.
«وَ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ» فرداى قيامت بازگشت تمام به سوى اوست كه مى‏فرمايد: «وَ
يَوْمَ نُسَيِّرُ الْجِبالَ وَ تَرَى الْأَرْضَ بارِزَةً وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً * وَ عُرِضُوا عَلى رَبِّكَ
صَفّاً لَقَدْ جِئْتُمُونا كَما خَلَقْناكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ»[8] كه اصل خلقت انسان براى آن عالم است. دنيا
دار فانى و منزلِ مسافر است كه از اميرالمؤنين عليه‏السلام است كه مى‏فرمايد: «خُلِقْتُم لِلْبَقاءِ لا
لِلْفَناءِ»[9].
و از شيخ بهايى[10] است كه گفت: «الاْءنسانُ مُسافُرٌ وَ مَنازِلُهُ سِتَّةٌ: صلب آباء، رحم
امهات، دنيا، برزخ، قيامت، بهشت يا جهنم»[11].

[1].  ترجمه ديگر: آسمان‏ها و زمين را به حقّ آفريد و شما را صورتگرى كرد و صورت‏هايتان را نيكو
آراست، و فرجام به سوى اوست.
 
[2].  و آسمان و زمين و آ نچه را كه ميان اين دو است به باطل نيافريديم. سوره ص: آيؤ 27.
 
[3].  مسلماً در آفرينش آسمان‏ها و زمين، و در پى يكديگر آمدن شب و روز، براى خردمندان نشانه‏هايى قانع كننده است. همانان كه خدا را در همه احوال ايستاده و نشسته، و به پهلو آرميده ياد مى‏كنند، و در آفرينش آسمان‏ها و زمين مى‏انديشند كه: پروردگارا، اين‏ها را بيهوده نيافريده‏اى؛ منزّهى تو! پس ما را از عذابِ آتشِ دوزخ در امان بدار. سوره آل عمران: آيات 190 ـ 191.
 
[4].  و آنچه را در آسمان‏ها و آنچه را در زمين است به سود شما رام كرد؛ همه از اوست. قطعاً در اين امر براى مردمى كه مى‏انديشند نشانه‏هايى است. سوره جاثيه: آيؤ 13.
 
[5].  و شب روز و خورشيد و ماه را براى شما رام گردانيد، و ستارگان به فرمان او مسخّر شده‏اند. مسلّماً
در اين امور براى مردمى كه تعقّل مى‏كنند نشانه‏هاست. سوره نحل: آيؤ 12.
 
[6].  ذقن: چانه.
 
[7].  اَنامِل: انگشتان.
 
[8].  و ياد كن روزى را كه كوه‏ها را به حركت در مى‏آوريم، و زمين را آشكار و صاف مى‏بينى، و آنان را گرد مى‏آوريم و هيچ يك را فروگذار نمى‏كنيم. و ايشان به صف بر پروردگارت عرضه مى‏شوند و به آن‏ها مى‏فرمايد: به راستى همان‏گونه كه نخستين بار شما را آفريديم باز به سوى ما آمديد. سوره كهف: آيات 47 ـ 48.
 
[9] . براى فنا آفريده نشديد، بلكه براى بقا آفريده شديد. ارشاد مفيد: ج1، ص238؛ امالى طوسى:
ص216، ح29؛ عيون الحكم والمواعظ: ص174 و بحار الأنوار: ج68، ص265، ضمن ح6. در منابع، روايت به اين صورت آمده است. «إنّا خُلِقنا وَإيّاكُم لِلْبَقاءِ لا لِلْفَناءِ».
 
[10].  مختصرى از زندگى نامه وى، در همين تفسير: ج1، ص356، پاورقى3 گذشت.
 
[11].  انسان مانند مسافرى است كه شش منزل دارد: پشت پدران، رحم مادران، دنيا، برزخ [= قبر]،
قيامت، بهشت يا جهنم. ر.ك: اخلاق اهل البيت عليهم‏السلام: 182.

نوشتن دیدگاه