بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
1     «يُسَبِّحُ للّه‏ِ ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الْأَرْضِ لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ وَ
          هُوَ عَلى كُلِّ شَىْ‏ءٍ قَدِيرٌ»

ترجمه:[1]
تفسير:
[تمام موجودات داراى شعورند و تسبيح خدا مى‏گويند]
«يُسَبِّحُ للّه‏ِ ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الْأَرْضِ» نوع مفسرين گفتند تسبيح ذوى
العقول، مَلك، جن [و] انس، قولى است و تسبيح غير آن‏ها تكوينى است، يعنى وجود
آن‏ها دلالَت بر سبوحيّت ذات مقدس پروردگار دارد. و ما مكرر گفته‏ايم كه تمام
موجودات شعور و ادراك دارند و به زبان خود تسبيح مى‏كنند، چنانچه مى‏فرمايد:
«تُسَبِّحُ لَهُ السَّمواتُ السَّبْعُ وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ فِيهِنَّ وَ إِنْ مِنْ شَىْ‏ءٍ إِلاّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا
تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ»[2]. و اگر مراد تكوينى بود «لا تَفْقَهُونَ»معنى نداشت، زيرا هر
مخلوقى دلالت بر وجود خالق دارد. به علاوه در اخبار اذكارى از براى حيوانات ذكر
كرده‏اند[3]، به علاوه قضيؤ نمل و هدهد دربارؤ سليمان[4] و قضيؤ نحل[5] در سورؤ
نحل شاهد قوى هست بر اين دعوى و مكرر بيان شده «يُسَبِّحُ للّه‏ِ» اختصاص به ذات
مقدس واجب الوجود دارد، زيرا سرتاسر ممكنات از عقل كل تا مادة المواد محتاج
صرف هستند، هم در وجود و هم در بقاء و هم در جلب نِعَم و دفع بليات، و غنى
بالذات خداى متعال است: «يا أَيُّهَا النّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللّه‏ِ وَ اللّه‏ُ هُوَ الْغَنِىُّ الْحَمِيدُ»[6].
«ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الْأَرْضِ» «ما فى السموات» شامل جميع ملائكه
و كرات جوّيه و طبقات سماويه و كرسى و عرش و عالم عقول و مجردات و جنت
و حور و غلمان و لوح و قلم و سدرة المنتهى و بيت المعمور و آنچه خدا در عالم بالا
خلق فرموده و ما فى الارض[7]، شامل جميع ما فى الارض مى‏شود از جمادات
و نباتات و حيوانات برى و بحرى و درياها و معادن و جواهرات و غير اين‏ها. و گفتيم
كه تسبيح به معنى عام شامل تمام اذكار تهليل و تكبير و تحميد و ساير اذكار و صلوات
و غير اين‏ها مى‏شود.
 
[مالك حقيقى تمام هستى، خداوند است]
«لَهُ الْمُلْكُ» تمام مخلوقات از ثرى تا ثريا مملوك حق هستند به ملكيت ذاتيه
و آنچه در دست بشر است و خود را مالك مى‏داند عاريه است؛ به او مى‏دهند و پس
مى‏گيرند، حتى جان خود را كه حافظ مى‏گويد:
 
اين جان عاريت كه به حافظ سپرده دوست
 روزى رخش ببينم و تسليم وى كنم
 
«وَ لَهُ الْحَمْدُ» كه تمام افعالش بر وفق حكمت و صلاح است، ذاتاً و صفتاً داراى
جميع صفات حميده كماليه و جلاليه و جماليه است و حمد مختص به ذات اقدس
اوست و در بسيارى از آيات خود را به صفت حميد ياد فرموده و معنى حمد را در
سورؤ فاتحه مفصلاً در مجلد اول اين تفسير بيان شده، مراجعه فرماييد[8].
«وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَىْ‏ءٍ قَدِيرٌ» گفتيم تعبير به شىء از ضيق عبارت است و الاّ
قدرت الهى ذاتى و غير متناهى است، عين ذات است.
*    *    *


[1].  هر چه در آسمان‏ها و هر چه در زمين است خدا را تسبيح مى‏گويند. فرمانروايى از آن اوست و
سپاس سزاوار اوست و او بر هر چيزى تواناست.
 
[2].  آسمان‏هاى هفتگانه و زمين و هر كس كه در آن‏هاست او را تسبيح مى‏گويند، و هيچ چيز نيست مگر اينكه در حال ستايش، تسبيح او مى‏گويد، ولى شما تسبيح آن‏ها را در نمى‏يابيد. سوره إسراء: آيؤ 44.
 
[3].  ر.ك: الاختصاص: ص297؛ مدينة المعاجز: ج4، ص269 و بحارالأنوار: ج47، ص86، ح84 و ج61، ص37، ح16.
 
[4].  اشاره به آيات 18 و 20 سوره نمل.
 
[5].  اشاره به آيه 68 سوره نحل.
 
[6].  اى مردم، شما به خدا نيازمنديد، و خداست كه بى‏نياز ستوده است. سوره فاطر: آيؤ 15.
 
[7].  به تعبير ديگر: و آنچه در زمين است.
 
[8].  ر.ك: همين تفسير: ج1، ص212 ـ 213، ذيل تفسير آيه 2 سوره حمد.

نوشتن دیدگاه