24     «الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ النّاسَ بِالْبُخْلِ وَ مَنْ يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللّه‏َ هُوَ الْغَنِىُّ
          الْحَمِيدُ»

ترجمه:
24. كسانى كه بخل مى‏كنند و مردم را هم امر به بخل مى‏كنند و كسى كه اعراض
مى‏كند، پس به درستى كه خداوند متعال بى‏نياز است و سزاوار حمد است[1].
 
تفسير:
[بخل، يكى از صفات ناپسند]
«الَّذِينَ يَبْخَلُونَ» بخل از صفات بسيار خبيثه است. در حديث است:
«السَخَاءُ شَجَرَةٌ في الجَنَّةِ، أَغْصَانُهَا مُتَدَلِّيَةٌ فَمَنْ تَمَسَّكَ بِغُصْنٍ مِنهَا يَجُرُّهُ إلَى
الجَنَّةِ، والبُخْلُ شَجَرَةٌ فِي النَارِ، أَغْصَانُهَا مُتَدَلِّيَةٌ، فَمَنْ تَمَسَّكَ بِغُصْنٍ مِنْهَا يَجُرُّهُ إلَى
النَارِ»[2].
و نيز دارد در حديث: «الْبَخِيلُ بَعيدٌ عَنِ اللّه‏ِ وَ بَعيدٌ عَنِ النَّاسِ وَ بَعيدٌ عَنِ الْجَنّةِ
وَالسَّخِيُّ قَريبٌ إلىَ اللّه‏ِ وَ قَريبٌ إلىَ النّاسِ وَ قَريبٌ إلى الجَنّةِ»[3]. ونيز مى‏فرمايد:
«الجَنَّةُ دارُ الأسْخِياء»[4] و غير ذلك از اخبار. و بدتر از بخل اينكه «وَ يَأْمُرُونَ النّاسَ
بِالْبُخْلِ»ديگران را هم امر به بخل مى‏كنند، چنانچه مى‏فرمايد: «هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ
لا تُنْفِقُوا عَلى مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللّه‏ِ حَتّى يَنْفَضُّوا وَ للّه‏ِِ خَزائِنُ السَّمواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنَّ
الْمُنافِقِينَ لا يَفْقَهُونَ»[5] و بدتر از اين «شح» است كه نمى‏تواند ببيند كه كسى به كسى

بذل مى‏كند.
 
[درجات بخل]
و از براى بخل درجاتى است:
درجه اول: بخل در واجبات مثل زكات، خمس، حقوق واجب النّفقة، بخل از
صرف مال در حجّ واجب، در جهاد و حفظ حوزؤ اسلام و انفاق به مضطرّين و دفع شرّ
ظالمين از مظلومين و امثال اين‏ها.
درجؤ دوم: بخل در انفاقات، از دستگيرى فقرا و صدقات مندوبه و اعانه به بيچارگان
و صلؤ ارحام و بناى مساجد و مدارس و بخل از صرف در تشرّف به مشاهد مشرّفه
و اقامؤ عزاى ابى عبداللّه‏ عليه‏السلام و اعانت به اهل علم و نشر كتب دينيّه و امثال اين‏ها.
درجؤ سوم: امساك از توسعؤ بر عيال و حفظ آبروى خود و بستگان و اشباه اين‏ها از
امور ممدوحه، چنانچه سخاوت هم درجات دارد، حتى بذل جان در راه دين.
 
[بى نيازى خداوند و دو معناى غنى]
«وَ مَنْ يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللّه‏َ هُوَ الْغَنِىُّ الْحَمِيدُ» هر چه اعراض كند و بخل ورزد از كيسؤ
خودش رفته و از مثوبات بذل محروم شده و به عقوبات امساك و بخل گرفتار شده.
خَردَلى به دستگاه الهى ضررى وارد نمى‏شود خداوند «غنى» است و از براى غنى دو
معنى دارد: يكى به معنى بى‏نيازى و عدم احتياج كه يكى از صفات سلبيّه شمردند.

نه مركّب بود و جسم نه جوهر نه عرض
 بى‏شريك است ومعانى توغنى‏دان خالق


ديگر به معنى دارايى كه جامع جميع صفات كمال و جلال و جمالِ قادرِ متعال كه
غنى مالدار است و مسكين گدا «وَ للّه‏ِِ خَزائِنُ السَّمواتِ وَ الْأَرْضِ»[6] و «حميد» است

داراى جميع محامد است و معناى حمد را در مجلّد اول در سورؤ حمد مفصّلاً بيان
كرده‏ايم و وجه اختصاص به خداوند و بيان اطلاق محمّد و احمد و محمود بر وجود
مقدّس حضرت رسالت و بيان مقام محمود، تمام اشاره شده[7].
*    *    *
 

[1] .  ترجمه ديگر: همانان كه بخل مى‏ورزند و مردم را به بخل ورزيدن وا مى‏دارند. و هر كه روى
گرداند، قطعاً خدا بى‏نياز ستوده است.
 
[2] .  سخاوت درختى است در بهشت كه شاخه‏هاى آن آويزان است. هر كس به آن چنگ زند او را به
طرف بهشت مى‏كشاند. و بُخل درختى در جهنم است كه شاخه‏هاى آن آويزان است. پس هر كس به شاخه‏اى از آن چنگ زند او را به طرف جهنّم مى‏كشاند. قرب الإسناد: ص117؛ الإختصاص: ص253؛ روضة الواعظين: ج2، ص385 و بحار الأنوار: ج68، ص354، ح16.
 
[3] .  بخيل از خدا و از مردم بهشت دور است و سخاوتمند به خدا و مردم و بهشت نزديك است. عيون اخبار الرضا: ج2، ص15؛ روضة الواعظين: ج1، ص385 وبحار الأنوار: ج68، ص352، ح7. روايت در منابع به اين صورت آمده است: «السَخِيُّ قَرِيبٌ إلَى اللّه‏ِ وإلَى الجَنَّةِ وإلَى النَاسِ، والبَخِيلُ بَعُيدٌ عَنِ اللّه‏ِ وعَنِ الجَنَّةِ وعَنِ النَاسِ».
 
[4] .  بهشت جايگاه سخاوتمندان است. تفسير ثعلبى: ج3، ص150؛ منتهى المطلب: ج9، ص447؛ زبدة التفاسير: ج1، ص561 و بحارالأنوار: ج68، ص356، ح18.
 
[5] .  آنان كسانى‏اند كه مى‏گويند: «به كسانى كه نزد پيامبر خدايند انفاق مكنيد تا پراكنده شوند»، و حال آنكه گنجينه‏هاى آسمان‏ها و زمين از آنِ خداست، ولى منافقان در نمى‏يابند. سوره منافقون: آيؤ 7.
 
[6] .  و گنجينه‏هاى آسمان‏ها و زمين از آنِ خداست. سوره منافقون: آيؤ 7.
 
[7] .  ر.ك: همين تفسير: ج1، ص212 - 214، ذيل تفسير آيه 2 سوره حمد.

نوشتن دیدگاه