بنا بر مدلولِ حدیثِ قطعی الصدورِ منزلت[1]، همه ی منزلت های هارون نسبت به موسی، در علی بن ابیطالب نسبت به پیامبر گرامی اسلام، متحقق است. «اخوت[2]»، «وزارت[3]»، «شراکت در امر[4]»، «شدت ازر[5]»، «اصلاحِ در قوم[6]»، «خلافت»[7] و «افصحیّت در لسان[8]» از منزلت های مذکور هارون نسبت به موسی است که آیات قرآن صراحتاً بدان اشاره فرموده است. در این میان، منزلتِ «افصح اللسان» بودنِ حضرت امیر نسبت به پیامبر گرامی اسلامی و به طریق اولی نسبت به سائرِ انبیاء از جمله ابراهیم، با مدعای مطرح شده در متن بسیار سازگاری دارد. قرآن از زبان موسی می فرماید: «وَأَخي‏هارُون ُهُوَ أَفْصَحُ مِنِّي لِساناً فَأَرْسِلْهُ مَعي ‏رِدْءاً يُصَدِّقُني‏ إِنِّي أَخاف ُأَنْ يُكَذِّبُونِ»[9]. حال پس از آن که پیامبر گرامی اسلام از ناحیه ی رحمت الهی، در ذریّه ی ابراهیم قرار گرفت، خداوند در مقام استجابتِ دعای ابراهیم، برای وی و سائر انبیاء[10] از جمله حضرت پیامبر، لسان صدقی را قرار داد که همان علی بن ابیطالب است. تفسیر القمی، از آثار قرن سومِ شیعه، به نوعی تقریر ارائه شده در این شاهد را در قالبی حدیثی صحیح السند[11] چنین گزارش کرده است:  
وَوَهَبْنا لَهُمْ مِنْ رَحْمَتِنا وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِيًّا يعني أميرالمؤمنين حدثني بذلك أبي عن الحسن بن علي العسكري يعني لإبراهيم و إسحاق و يعقوب من رحمتنا رسولا لله وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِيًّا يعني أميرالمؤمنين حدثني بذلك أبي عن الحسن بن علي العسكري.[12]
مرحوم شریف لاهیجی از اندیشمندان قرن یازدهم شیعه نیز با استناد به حدیث فوق چنین نوشته است:
«على بن ابراهيم تأويل اين آيه را از حضرت امام حسن عسكرى عليه الصلاة و السلام اينچنين روايت كرده كه مراد از «رحمت» پيغمبر آخر الزمان است صلوات اللَّه عليه وآله كه او «رحمة للعالمين»است،واز عليا وصى او على مرتضى، به اين معنى كه بخشيديم مر ابراهيم و اسحاق و يعقوب را بعضى از رحمت خود كه آن محمد مصطفى است، و آن حضرت را از اولاد و احفاد ايشان گردانيديم، و گردانيديم از براى ايشان «لسان صدق»كه آن على مرتضى است، بنابراين تأويل، نام نامى و اسم سامى حضرت به عينه در قرآن مذكور شده، در اين صورت «عليا» بدل «لسان صدق»است.»[13]
چند نکته:
1. مطابقِ با حدیثِ منزلت، افضلیّتِ حضرت امیر بر حضرت هارون به سبب افضلیتِ حضرت پیامبر بر حضرت موسی[14] به طور قطعی ثابت می شود. همچنین حضرتِ امیر علاوه بر آن که تمامیِ نسبت های هارون به موسی را نسبت به پیامبر اسلام دارد، نسبت ها و منزلت های دیگری نیز نسبت به پیامبر دارد که هارون نسبت به  موسی ندارد. یکی از آن ها، این است که حضرت امیر نفسِ نبی مکرم اسلام است[15]. بنابراین از آن جائی که هیچ کس را روا نیست که افضل از نفسِ پیامبر باشد، در نتیجه حضرت امیر پس از پیامبر، از سائر خلق افضل است. در نتیجه حضرت امیر در «فصاحت لسان» نیز به طریق اولی از تمام خلق برتری دارد. بنابراین می توان او را اساساً بنا بر سبیل استعمالِ جز بر کل «لسان» نامید. آن هم لسانِ صدقی که هرگز کذب نمی گوید و ابراهیم آن را در میان آیندگان و در میان ذریه اش از خدا درخواست کرده بود. با توجه به آن که ابراهیم لسانِ صدق را در میان آیندگان از خداوند متعال در خواست کرده است و حضرت امیر بنابر حدیث منزلت و آیه ی مباهله لساناً افصح از تمام خلق است، چه مانعی وجود دارد که مراد از علیاً در آیه ی مورد بحث دقیقاً شخص شخیص حضرت امیر باشد، چه اینکه با وجود حضرت علی بن ابیطالب، هیچ احدی را نرسد که چنین جایگاهی داشته باشد، یا مصداقِ استجابت چنین دعایی شمرده شود.
2. هم چنین، لسان صدق دانستن حضرت امیر، با «اُذُن خیر» بودن پیامبر سازگاری و تناسبِ قابل توجهی دارد. نصِ صریحِ آیه ی 61 سوره ی توبه و همچنین شأنِ نزولی که از امام باقر در این خصوص روایت شده است[16]، نشان می دهد که پیامبر به سخنان علی گوش می­داده است و آن را تأیید می نموده و منافقان از سرِ حسد، عقلِ کلِ عالم را، «اذن» خواندند. خداوند متعال اذن بودنِ حضرتِ پیامبر را رد نفرمودند ولکن وی را «اذن خیر» یعنی گوشِ خیر و خوبی قلمداد فرمودند که سخنانِ صدق و حق مؤمنان را باور دارد: «یؤمن للمؤمنین». [17]
3. بررسی شواهد دیگر، از جمله ارتباط آیه ی پنجاه از سوره ی مریم با آیه ی 124 سوره ی بقره و سایر آیات مشابه، به سببِ متقن نبودن مواد و صورت استدلال، خودداری می شود.

[1]. حدیث منزلت در میان شیعیان و اهل تسنن متواتراً نقل شده است. این حدیث از متواترات لفظی است و جزء معدود احادیثی است که بر تواتر آن اتفاق نظر است. بيش از سى نفر از صحابه اين حديث را روايت كرده‏ اند. شايد مجموع راويان مرد و زن از صحابه، تا چهل نفر نيز برسند (ر.ک: نگاهی به حدیث منزلت/ آیت الله میلانی)
شیخ طوسی در «الاقتصاد» می نویسد: ... والطريق الذي به صح هذا الخبر هو ما قدمناه في خبر الغدير من تواتر الشيعة به و نقل المخالفين له علي وجه التواتر والاجماع علي نقله ... (الاقتصاد، الشيخ الطوسي (ره)، ص 222)
ابن عبد البرّ در كتاب الاستيعاب درباره حديث منزلت مى‏نويسد: اين حديث از معتبر ترين و صحيح‏ ترينِ روايات است.وى در ادامه مى‏افزايد: حديث سعد بن ابى وَقّاص با سندهاى بسيارى نقل شده است. آن گاه وی عدّه‏اى ازاصحاب را كه اين حديث را روايت كرده‏ اند نام می برد و در پايان مى‏ گويد: البتّه گروه ديگرى نيز اين حديث را روايت كرده‏اند كه ذكر اسامى آن ‏ها به درازا مى‏كشد. (الاستيعاب: 3/ 1097)
حافظ ابن عساكر نيز در موارد بسيارى ا ز تاريخ مدينة دمشق،به هنگام شرح حال اميرالمومنين على(علیه السلام)،طرق و سندهاى اين حديث را از حدود بيست صحابى ذكر مى‏ كند. (تاريخ مدينة دمشق: 1/ 306- 393،شرح حال امام على) همچنين ابن حجر عسقلانى در فتح البارى،پس از آن كه عدّه‏اى از صحابه‏اى كه اين حديث را نقل كرده‏ اند نام مى‏برد،متن روايات گروهى از آن‏ها را نقل مى‏كند و مى گويد: ابن عساكردرضمن شرح حال اميرالمومنين على(علیه السلام)، تمامى طرق حديث منزلت را ذكر كرده است. (فتح البارى: 7/ 60)
  همچنین مطالعه ی منابع اهل تسنن گویای آن است که چهار کتاب از صحاح سته (بخاری، مسلم، ترمذی، و ابن ماجه) هر دو مصنف مشهور قرن سوم اهل تسنن (ابن ابی شیبه و صنعانی)، مستدرک حاکم نیشابوری، مسند احمد و سنن الکبری بیهقی و نیز سنن الکبری نسائی، هر سه معجم طبرانی (الکبیر، الاوسط و الصغیر)، مشکل الآثار طحاوی و بیش از شصت منبع دیگر از منابع معتبر اهل تسنن، این حدیث را به دفعات در خود جای داده اند.
با آن که بخاری و مسلم مجموعاً شش بار این حدیث را با اسناد و الفاظ متفاوت ذکر کرده اند، باز هم حاکم نیشابوری در المستدرک (که هدفش آوردن احادیث صحیحی است که در صحیحین نیامده)، سه حدیث دیگر را که حاوی حدیث منزلت است، در آن جای داده و به صحت آن شهادت داده است. این امر نشان دهنده صدور و نقل  متعدد این حدیث از زبان پیامبر و اصحاب است. تحقیقات نشان می دهد که این حدیثِ شریف در بیش از ده موضع متفاوت از جانب پیامبر اسلام  صادر گردیده است. جهت بررسی اسناد و دلالت های این حدیثِ شریف به جزوه ی آموزشیِ «حدیث منزلت» اثرِ مؤلف رجوع شود. نقلِ مشهور از متن این حدیث به قرار ذیل است: «یا علی انت منی بمنزله هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی»
[2]. طه/ 29
[3]طه/30 و فرقان/35
[4]. طه 32
[5]. طه/32
[6]. اعراف/142
[7]. همان
[8]. قصص/34
[9]. قصص/34
[10]. ابراهیم برای خود دعا کرده بود. و خداوند این موهبت را به وی و سائر انبیای از نسل او بخشید. این امر از جانب لطف الهی کاملاً قابل انتظار است. عبارتِ «واجعل لی» و استجابتِ «وجعلنا لهم» به روشنی گویای چنین لطفی از ناحیه ی خداوند است.
[11]. سند این حدیث در فصل قبل مورد بررسی قرار گرفت.
[12]. تفسیر القمی، علی بن ابراهیم بن هاشم الکوفی القمی، متوفی بعد از 307 ه.ق، ذیل آیه، ج2 ص59
[13]. تفسیر شریف لاهیجی، ذیل آیه ی پنجاه از سوره مریم.
[14]. اختلافی نیست که پیامبر اسلام از سائر خلق افضل است. مقامِ حضرت موسی و رتبه ی قرابت وی «من جانب الطور الایمن» وصف شده است، حال آنکه جایگاهِ رفیعِ «دنی فتدلی فکان قاب قوسین او ادنی» از آنِ پیامبر گرامی اسلام است.
[15]. این امر از حقایقی است که از آیه ی مباهله فهم می شود. دلالت آیه ی مباهله بر این موضوع قطعی است. جهتِ اسناد و دلالت های آیه ی مباهله به جزوه ی آموزشیِ آیه ی مباهله اثرِ مؤلف متن حاضر، رجوع شود.
[16]. ر.ک: خطبه ی پیامبر در روز غدیر که فتال نیشابوری در روضه الواعظین و نیز الاقبال سید بن طاووس و الاحتجاجِ شیخ طبرسی
[17]. توبه/61: وَمِنْهُمُ الَّذينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُن ٌقُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ يُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنينَ وَ رَحْمَةٌ لِلَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ أَليم.

نوشتن دیدگاه