بسم الله الرحمن الرحيم
و الحمدُ لربّ العالمين، والصلاةُ لخاتِمِ النبيّين وآله الطّاهرين
و اللعنُ على أعدائِهِم مِنَ الاْوّلينَ والاْخِرِينَ.
 
سوره سبأ  54 آيه ـ مكى
 
]معرفى سوره[[1]
    
اما فضلها:
جزء بيست ودوم قرآنفضيلت سوره سبأ        
ابن بابويه[2]  باسناده عن ابن اُذَيْنه[3]  عن الصادق  7 قال: «مَنْ قَرَأ الحَمْدَيْنِ جَميعاً سبأَ وفاطرَ في لَيْلَةٍ لَمْ يَزَل لَيْلَتِهِ في حَفْظِ اللهِ تعالى وكِلاءَتِهِ فإن قَرَأهُما في نَهَارِهِ لَمْ يُصِبْهُ في نَهَارِهِ مَكرُوهٌ وَاُعْطِيَ مِنْ خَيْرِ الدُنيا وَخَيْرِ الآخِرَةِ مَا لَمْ يَخْطُرْ عَلَى قَلْبِهِ وَلَمْ يَبْلُغْ مُناه»[4] .
    و اخبارى از اُبَىّ بن كعب[5]  در خواص القرآن ذكر كرده‌اند، لكن چون سند  ندارد وبعيد به نظر مى‌آيد صرف نظر شد.

[1] .  سوره سبأ سى وچهارمين سوره قرآن مجيد واز لحاظ ترتيب نزول بعد از سوره لقمانوپنجاه وهشتمين سوره‌اى است كه بر پيامبر نازل شده است ومشتمل بر پنجاه وچهار آيهمى‌باشد. اين سوره شامل 883 كلمه و1512 حرف است. مشهور ميان مفسرين مكى بودنسوره سبأ است ومحتواى آن نيز بر اين مطلب دلالت دارد، زيرا از مسائل اعتقادى همچونتوحيد، معاد ونبوت و... بحث مى‌نمايد. وجه تسميه اين سوره به سبأ به مناسبتنقل ماجراى قوم سبأ است كه از آيه پانزده شروع مى‌شود وتا آيه نوزدهم ادامهدارد.در تقسيم بندى سوره‌هاى قرآنى اين سوره جزء حامدات يا مقاصير قرآن است. منظوراز حامدات سوره هايى است كه با حمد وتحميد خداوند متعال شروع مى‌شوند. اين سوره درباره اصول سه گانه اعتقادات، يعنى توحيد ونبوت وقيامت بحث مى‌كند.بعد از بيان آن‌ها، كيفر كسانى را كه منكر آن‌هايند ويا القاى شبهه درباره آن‌ها مى‌كنند،بيان نموده، آن گاه از راه‌هاى مختلف، آن شبهه‌ها را پاسخ مى‌گويد، يك بار از راه حكمتوموعظه، بار ديگر از راه مجادله واز بين اين سه اصل بيشتر به مسئله معاد وقيامت اهتماممى‌ورزد وبه طور كلى محتواى سوره را مى‌توان در چند بخش خلاصه وتقسيم نمود. 1. در بخش نخست سوره به مسئله توحيد وقسمتى از نشانه‌هاى خداوند در عالمهستى وصفات پاك خداوندى از جمله توحيد «ربوبيت» و«اولوهيت» مى‌پردازد.(الْحَمْدُ للهِِ الَّذِى لَهُ ما فِى السَّمواتِ وَما فِى الاَْرْضِ وَلَهُ الْحَمْدُ فِى الاْخِرَةِ) ( آيه 1). 2. در همان بخش به مسئله معاد مى‌پردازد كه بيشترين حجم سوره را به خوداختصاص داده است واز طرق مختلف درباره آن بحث‌هاى گوناگونى مطرح مى‌كند.(وقَالَ الذينَ كَفَرُوا لا تَأتينا الساعَةُ) (آيه 3). 3. در قسمتى از سوره مسئله نبوت انبياى گذشته خصوصاً پيامبر اسلام را بحث مى‌كندومسائلى را پيرامون آن مطرح مى‌كند، از جمله پاسخ به بهانه جويى‌هاى دشمنان دربارهپيامبر وبيان پاره‌اى از معجزات انبياى گذشته. (وَيَرَى الَّذينَ أُوتُوا العِلمَ الَّذى أُنْزِلَ إلَيکَمن رَبِکَ هُوَ الحَقّ) (آيه 6). 4. ودر مواقعى از سوره، برخى از نعمت‌هاى بزرگ الهى را شمرده وسرنوشتشكرگزاران وكفران كنندگان وگوشه‌هايى از زندگى حضرتِ داوود وسليمان وقوم سبأ رابيان مى‌دارد. (وَلَقَد ءاتينا داوُد مِنّا فَضْلاً) (آيه 10)، (وَلَقَدْ كان لِسَبأٍ فى مَسكِنِهِم آيَةٌ)(آيه 15). 5. ودر بخشى تفكر وانديشه وايمان وعمل صالح وتأثير آن در سعادت ونيك بختىبشر ومجموعاً برنامه جامعى را براى تربيت جستجوگران حقيقت تشكيل وترسيم مى‌كندودر پايان با خطاباتى به پيامبر ودلدارى او وطرح مسائلى همانند حق وباطل، هدايتوضلالت وايمان به قيامت سوره را خاتمه مى‌دهد (قُلْ إنْ ضَلَلْتُ فَإنَّما أضِلُّ عَلى نَفسِىوَإنِ اهْتَدَيْتُ فَبِما يُوحى إلىَّ رَبّى) (آيه 50). پيام‌هاى مهم سوره :1. خداوند مالك همه چيز وعالم به همه امور وحمد وستايش مخصوص اوست(الْحَمْدُ للهِِ الَّذِى لَهُ ما فِى السَّمواتِ وَما فِى الاَْرْضِ) (آيه 1).2. قيامت حتمى وآمدنى است. (قُلْ بَلى وَرَبّى لَتَأتِيَنَّكُم) (آيه 3). 3. عالمان دعوت پيامبر را حق مى‌دانند. (وَيَرى الذين اُوتُو العِلْمَ الَّذى أُنزِلَ إلَيْکَ مِنْرَبِّکَ هُوَ الحَقّ) (آيه 6).4. شكرگزاران واقعى اندكند. (وَقَليلٌ مِنْ عِبادِىَ الشَّكُور) (آيه 13). 5. كفران نعمت موجب نقمت الهى است. (ذلِکَ جَزَيْناهُمْ بِما كَفَرُوا وَهَلْ نُجازى إِلاَّالْكَفُورَ) (آيه 12). 6. شفاعت بدون اذن الهى سودى ندارد. (وَلا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ عِنْدَهُ إِلّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ)(آيه 23). 7. پيامبر مأمور ارشاد وانذار همه مردم جهان است(وَما أَرْسَلْناکَ إِلّا كَافَّةً لِلنّاسِ)(آيه 28). 8. گشايش وتنگى روزى به دست خداست. (قُلْ إِنَّ رَبِّى يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُوَيَقْدِرُ) (آيه 36). 9. اموال خود را با انفاق در راه خدا بيمه كنيد. (وَما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَىْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَهُوَخَيْرُ الرّازِقينَ) (آيه 39). 10. باطل، كارى از پيش نمى‌تواند برد. (قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَما يُبْدِئُ الْباطِلُ وَما يُعيدُ)(آيه 49).
[2] .  مختصرى از زندگى نامه وى در همين تفسير: ج1، ص85، پاورقى(1) گذشت.
[3] .  ابن اُذينه : عمر بن محمد بن عبدالرحمن بصرى، محدث وفقيه در سده 2 قمرى از زندگىوتاريخ ولادت ومرگ او چيز زيادى دانسته نيست. همين اندازه روشن است كه او ازاصحاب امام جعفر صادق  7 بوده است. وى را از شاگردان واصحاب امام موسىكاظم  7 نيز دانسته‌اند. به گفته نجاشى او از طرق مكاتبه از امام صادق  7 روايت كردهاست. رجال شناسان شيعى عموماً وى را ثقه دانسته‌اند. ابن اُذينه روايات بسيارى را نقلكرده ونام او در سلسله اسناد 482 حديث آمده است. بيشتر اين روايات كه به خصوص ازامام صادق  7 است از طريق زرارة ابن اعين، محدث بزرگ نقل شده است. او علاوه برزرارة از محدثان ديگرى هم روايت كرده از جمله آن‌ها مى‌توان عبيدالله حلبى، أبان بن ابىعياش، فضيل بن يسار، بُكير بن اعين، عبيد بن زرارة، ومحمد بن مسلم را نام برد. غالبمحدثان قرن دوم هجرى از ابن اُذينه روايت كرده‌اند كه معروفترين آن‌ها عبارتند از ابنابى عمير، ابن رئاب، احمد بن ميثم بن دُكَين، صفوان، حسن بن محمد سماعه، اسحاق بنابراهيم بن عمر يمانى، حريز، عثمان بن عيسى، جميل بن درّاج، عبدالعظيم بن عبداللهحسنى، يونس بن عبدالرحمن وغيره.هر چند غالب روايات ابن اُذينه فقهى است، امّا گاه رواياتى در مقوله امامت وديگرمسائل كلامى نيز از وى نقل شده است واين نشان مى‌دهد كه وى در علم كلام نيز دستىداشته است. طوسى آورده است كه ابن اُذينه اثرى با عنوان (كتاب الفرائض) در دو نسخهكوچك وبزرگ داشته كه احمد بن ميثم بن دكين آن را روايت كرده است. شيخ طوسى در(اختيار معرفة الرجال) از محدّث ديگرى به نام محمد بن عمر بن اُذينه ياد كرده كه بعيداست وى همان ابن اُذينه معروف باشد، زيرا عمر بن محمد بصرى بوده لكن در اينكه محمدبن عمر اهل كجا بوده محل ترديد است. عده‌اى معتقدند كه وى فرزند عمر باشد كه به دليلشهرت پدرش به ابن اُذينه مشهور شده است. ر. ك: دائرة المعارف بزرگ اسلامى: ج2،ص720، مدخل «ابن اُذينه».
[4] .  كسى كه سوره سبأ وفاطر را كه با حمد شروع مى‌شود هر شب هر دو را با هم بخواند، آنشب را در حفظ وحراست الهى مى‌گذراند واگر آن دو را در روزش بخواند در روز شرى بهاو نمى‌رسد واز خير دنيا وآخرت آن مقدار به او مى‌رسد كه در ذهنش خطور نمى‌كند.وپايان وانتهايى ندارد. ر. ك: تفسير جوامع الجامع: ج3، ص87؛ مجمع البيان: ج8، ص 588ووسائل الشيعة:  ج6، ص253، ح17.
[5] .  مختصرى از زندگى نامه وى در همين تفسير: ج1، ص81، پاورقى(3) گذشت.

نوشتن دیدگاه