إِذْ جاوُكُمْ مِنْ فَوْقِكُمْ وَمِنْ أَسْفَلَ مِنْكُمْ وَإِذْ زاغَتِ الاَْبْصارُ وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَناجِرَ وَتَظُنُّونَ بِاللهِ الظُّنُونَا)
 
ترجمه :
10. زمانى كه آمدند لشكر كفار شما را از طرف بالاى شما كه مسلط باشند بر شما و از طرف پايين شما كه راه فرار نداشته باشيد و زمانى كه خيره و حيران شده چشم‌هاى شما و دل‌ها، و جان‌هاى شما به گلو رسيد و گمان‌هاى بد برديد[1] .
 
تفسير :
]تهاجم همه جانبه مشركين واضطراب مسلمانان[
(إِذْ جاءُوكُمْ مِنْ فَوْقِكُمْ) ياد كنيد زمانى كه از طرف بالاى وادى، لشكر كفر كه طرف مشرق مدينه است آمدند كه طائفه بنى قريظه وبنى النضير[2]  وبنى  غطفان بودند، (وَمِنْ أَسْفَلَ مِنْكُمْ) از طرف مكه ابوسفيان وكفار قريش واتباع آن‌ها.
(وَإِذْ زاغَتِ الاَْبْصارُ) «زاغ» ميلِ چشم است از مكان خود. به اصطلاح چشم دور مى‌زند، زيرا از هر طرفى نگاه مى‌كردند دشمن رو به آن‌ها مى‌آمد. وميل از هر چيزى را زوغ مى‌گويند، چنانچه مى‌فرمايد: (فَلَمّا زاغُوا أَزاغَ اللهُ قُلُوبَهُمْ)[3]  چون آن‌ها ميل از حق كردند خداوند هم قلب آن‌ها را از ايمان وخير ميل داد.
(وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَناجِرَ) به اصطلاح به زبان فارسى مى‌گويد: «شُشَم تو گلو آمد» كه گفتند انسان موقعى كه خوف وترس واضطرابى پيدا كرد، قلبش جا كن مى‌شود ومى‌آيد در گلو كه اگر راه تنگ نبود بيرون مى‌افتاد.
 
]بدگمانى مسلمانان به خداوند[
(وَتَظُنُّونَ بِاللهِ الظُّنُونَا) بعضى ظن به يأس ونااميدى، بعضى ظن به استيصال[4] ، بعضى مثل منافقين گفتند: (ما وَعَدَنَا اللهُ وَرَسُولُهُ إِلّا غُرُوراً) كه در آيه بعد بيايد. وبالجمله، گمان‌هاى بى‌جا. بلى، مومنين ثابت‌الايمان قلب آن‌ها آرام بود واطمينان به فتح وظفر داشتند ومى‌آيد در آيه (وَلَمّا رَأَ الْمُوْمِنُونَ الاَْحْزابَ قالُوا هذا ما وَعَدَنَا اللهُ وَرَسُولُهُ وَصَدَقَ اللهُ وَرَسُولُهُ وَما زادَهُمْ إِلّا إِيماناً وَتَسْلِيماً)[5] .
 

[1] .  ترجمه ديگر: هنگامى كه از بالاى سر شما واز زير پاى شما آمدند، وآنگاه كه چشم‌هاخيره شد وجان‌ها به گلوگاه‌ها رسيد وبه خدا گمان‌هايى نابجا مى‌برديد.
[2] .  توضيح مختصرى درباره اين دو طايفه در همين تفسير: ج2، ص425، پاورقى(1)گذشت.
[3] .  پس چون از حق برگشتند، خدا دل‌هايشان را برگردانيد. سوره صف: آيه 5.
[4] .  استيصال : درماندگى، ناتوانى.
[5] .  همين سوره: آيه 22.

نوشتن دیدگاه