از رحلت پيامبر "ص" تا روزى كه امام "ع" به قدرت ظاهرى رسيد، بدعت هاى فراوانى بر پيكر اسلام بسته شده و حالت عادى به خود گرفته بود و امام ناچار بود پيكر اسلام را از اين بدعت ها پيراسته سازد. برخى از بدعت ها آنچنان حال و هواى دينى به خود گرفته بود كه آن را 'بدعت حسنه' مى خواندند. اينك به برخى از اين بدعت ها اشاره مى كنيم:
الف" پيامبر اسلام "ص" نمازهاى مستحبى شب هاى ماه رمضان را به طور فرادى مى خواند و اين سنت تا چند سال بعد از خلافت عمر ادامه داشت ولى برخلاف انتظار در نيمه هاى خلافت عمر به صورت جماعت خوانده شد، و هدفى كه از نمازها منظور ميان زن و فرزند خويش به جا بياورند، در آنان روح عبادت و پرستش پديد آورند و سرانجام به محيط خانه نورانيت بخشند.
پيامبر گرامى "ص" فرمود:
صلاه المرء فى بيته افضل فى المسجد الا المكتوبه. [ كتاب الخلاف: كتاب الصلاه، مساله 268. ]
مستحب است تمام نمازها در خانه خوانده شود جز فريضه كه مستحب است در مسجد خوانده شود.
ب" خليفه ى دوم، متعه ى حج و متعه ى زنان را تحريم كرد و در عين حال معترف بود كه در عصر رسول خدا "ص" هر دو مشروع بودند. به مرور زمان، نهى خليفه در متعه ى حج بى اثر گشت و هم اكنون حج تمتع در ميان همه مسلمانان برگزار مى شود ولى نهى خليفه در متعه ى نسا به قوت خود باقى مانده و امام مى بايست پيكر اسلام را از اين بدعت شست و شو دهد.
ج" در تقسيم ارثيه طبق نص قرآنى، اولويت از آن طبقه ى متقدم است و با وجود طبقه ى نخست مانند اولاد و پدر و مادر ارث به عمو نمى رسد چنان كه مى فرمايد:
و اولوا الارحام بعضهم اولى ببعض فى كتاب الله. [ سوره ى انفال: 75. ]
"و خويشاوندان نسبت به يكديگر در كتاب خدا سزاوارترند."
مفسران مى گويند ملاك اولويت نزديكى در قرابت و خويشاوندى است ولى متاسفانه برخلاف اين آيه روى عادات جاهلى مساله 'عصبه' پيش آمد و انسان با داشتن وارث نزديكى مانند دختر، عمو نيز شريك دختر گشت.
د" بدعت گذارى در دين، در سايه ى يك رشته مقياس هاى شخصى و گمان فردى، منحصر به اين موارد نبوده بلكه موارد زيادى را در برگرفته است. از جمله: روزه ى در سفر، اتمام نماز در سفر و غيره كه براى خود بحث جداگانه اى دارد.
ه" در دوران عمر در تقسيم بيت المال شيوه اى به كار رفت كه پديد آورنده ى اختلاف طبقاتى وسيعى شد و امام "ع" ناچار بود اين شيوه ى نوظهور را كه فاصله ى عظيمى ميان صحابه پديد آورده بود، از ميان ببرد. بد نيست كه به صورت فشرده از اين شيوه آگاه شويم:
در زمان پيامبر اكرم "ص" و نيز در زمان خليفه ى نخست تا سال پانزدهم يا سال بيستم، غنايم و اموال را ذخيره نمى كردند بلكه فورا آن را ميان مسلمانان به طور مساوى تقسيم مى كردند. اما خليفه ى دوم دست به تاسيس 'بيت المال' زد و براى اشخاص، به حسب مراتب آنان، حقوق تعيين كرد و براى اين كار دفترى اختصاص داد. ابن ابى الحديد ميزان حقوق گروهى از مسلمانان را چنين مى نويسد:
براى عباس، عموى پيامبر در هر سال 12000، براى هر يك از زنان پيامبر 10000 و در ميان آنان براى عايشه 2000 بالاتر، براى اصحاب بدر از مهاجران 5000 و از انصار 4000، براى اصحاب احد تا حديبيه 4000 و براى اصحاب بعد از حديببه 3000 و براى آنان كه پس از رحلت پيامبر "ص" در جهاد شركت كرده بودند 2500 و 2000 و 1500 و 200 با اختلاف مراتب تعيين شده بود. [ شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 3، ص 154. ]
عمر مدعى بود كه از اين طريق مى خواهد اشراف را به اسلام جلب كند. ولى در آخرين سال از عمر خود مى گفت كه اگر زنده بماند همان طور كه پيامبر "ص" اموال را به طور مساوى تقسيم مى كرد او نيز به طور مساوى تقسيم خواهد كرد. [ شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 3، ص 143. ]
اين كار عمر، پايه ى اختلاف طبقاتى در اسلام شد و در دوران عثمان شكاف عميق تر و اختلاف شديدتر گرديد.
على "ع" كه وارث چنين محيطى بود و مى خواست مردم را به روش و سنت پيامبر "ص" بازگرداند و امتياز طبقاتى را بدون ملاك از ميان بردارد و غنايم را بالسويه تقسيم كند، قهرا با مشكلاتى رو به رو و بايد با سياست حكيمانه به رفع آنها بپردازد.
اينها يك رشته دشوارى هايى بود كه امام در روزهاى نخست خلافت خود با آنها رو به رو بود. اكنون ببينيم امام با چه اصولى به پايه هاى حكومت خود استحكام بخشيد و چگونه توانست كه پرتوى از رسالت بر حكومت خود بتابد. اصول سياست هاى امام را از دو راه مى توان به دست آورد:
الف" از نامه هايى كه به واليان و استاندران نوشته است و بالاخص نامه ى مفصلى كه به مالك، آن گاه كه او را به فرمانروايى مصر تعيين كرد، نوشت،
ب" كشف اصول سياسى امام از سيره ى علمى او، و اين خود راهى است كه كم تر به آن توجه شده است. در حالى كه راه نخست، بيش تر مورد توجه بود خصوصا نامه ى امام به مالك مورد نظر سياستمداران جهان مى باشد، ولى ما از بررسى زندگى امام بر يك رشته محورهايى دست يافتيم كه مى تواند مكمل راه نخست باشد، اما در عين حال، گاهى نيز از نامه ى امام بهره مى گيريم.

نوشتن دیدگاه