پاسخ: از عموم روايات رجعت چنين استفاده مى شود که رجعت انسانهاى خاصى که به دنيا آمدنشان قطعى است، جسمانى است نه مثالى. زيرا در هيچ روايتى، رجعت را مقيد به غير جسمانى بودن، نکرده اند.
شيخ حر عاملى (رحمة الله عليه) در کتاب ايقاظ مى فرمايد: (اولا اين که در رجعت، روح به يک بدن مثالى وارد شود، نوعى تناسخ است که باطل ومحال مى باشد، ثانيا بر خلاف صريح روايات است، ثالثا بر خلاف اجماع است، رابعا آن بدن مثالى گناهى نکرده، تا مجازات آن در مورد رجعت بدکاران جايز باشد).(1)
بعضى گويند: موجودى که استعداد کمال دارد، هنگامى که کمالات استعدادى آن جنبه فعليت به خود بگيرد، يعنى از قوه به فعل درآيد، ديگر نمى تواند به حال اول برگردد، زيرا رجوع از فعليت به قوه محال است. نفس انسانى با مردن از ماده، تجرد پيدا مى کند ويک موجود مجرد مثالى يا عقلى مى شود، که اين دو رتبه (مثالى وعقلى) از مرتبه ماده برتر است، ووجود آنها از وجود ماده قوى تر است. اگر مجددا نفس بعد از مرگ به ماده تعلق پيدا کند، لازم مى آيد که از فعل به قوه بازگردد وآن محال است.
علامه طباطبايى در پاسخ به اين شبهه مى فرمايد: (آنچه گفته مى شود که بازگشت فعل به قوه محال است، مطلب درستى است، ولى زنده شدن يک موجود پس از مرگ از مصاديق آن نيست، زيرا اگر انسانى پس از مرگ به دنيا بازگردد ونفس او مجددا با ماده (بدن قبلى) تماس وتعلق پيدا کند، اين امر باعث ابطال اصل تجرد وبازگشت از فعل به قوه نيست، چه اينکه او قبل از مردن، وپيش از قطع رابطه با بدن هم، مجرد بوده است، بنابراين تعلق وارتباط مجدد او با بدن به طور يقين منافاتى با تجرد او ندارد.
تنها چيزى که هست اين است که بر اثر مرگ، روابطى که ضامن تاثير وفعل نفس در ماده بود مفقود شد ولذا پس از آن قدرت بر انجام افعال مادى را نداشت، درست مانند، صنعتگرى که آلات وابزار لازم، براى عمل را از دست بدهد. ولى با بازگشت نفس به حال سابق وتعلق آن به بدن مجددا قوا وادوات آن را به کار مى اندازد. در نتيجه مى تواند حالات وملکات خود را به واسطه افعال جدى به مرحله اى فوق مرحله سابق برساند وتکامل تازه اى پيدا کند، بدون اينکه سير نزولى وعقب گرد از حال کمال به نقص، واز فعل به قوه کرده باشد).(2)

- پاورقی -

(1) الايقاظ من الهجعه، شيخ حر عاملى، ترجمه جنتى، ص 427.
(2) الميزان، علامه طباطبايى، ج 1، ص 207.

نوشتن دیدگاه