از آنچه گفته شد اين نتيجه به دست مى آيد که درخواست ومسئلت معرفت از خدا در اين دعاى شريف يا طلب ثبات واستقامت وبقاى معرفت وعدم زيغ وانحراف از حق است که بيان مفاد (ربنا لا تزغ قلوبنا بعد إذ هديتنا)(16) (پروردگارا بعد از آنکه ما را هدايت کردى قلوب ما را به باطل منحرف نکن). وطلب ثباتى است که خدا در آيه:
(يثّبت الله الذين آمنوا بالقول الثابت فى الحياة الدنيا وفى الاخرة)(17) (خدا اهل ايمان را با عقيده ثابت در دنيا وآخرت پايدار مى دارد). به مؤمنين وعده داده است با مسئلت معرفت کامل تر ودرجات بالاتر است که هموار بايد عارف سالک در مقام آن باشد واز ينکه روزى بر او بگذرد ودر معرفت ترقى نکند وگرفتار حال خطرناک وقوف شود بپرهيزد وبا درخواست عنايت خاص وتجليات(18) است که در اثر شدّت خلوص وکثرت توجّه وعبادت ودعا وتوسل به ذوات مقدس پيغمبر (صلى الله عليه وآله وسلم) واهل بيت معصومين آن حضرت: حاصل مى شود.
چنانکه از حديث (من أخلص لله أربعين يوماً فجّر الله ينابيع الحکمة من قلبه على لسانه(19) هر کس چهل روز عملش را براى خدا خالص کند، خداوند چشمه هاى حکمت را از قلبش بر زبانش جارى مى کند). استفاده مى شود اخلاص تا چهل روز موجب مى شود که چشمه هاى حکمت از دل شخص مخلص بر زبانش جارى شود.
بديهى است حفظ اخلاص در ظرف چهل روز، به خصوص به اين نحو که اعمال ورفتار انسان به دواعى الهى وممدوح صادر شود، کار همه کس نبوده وبسيار دشوار است ولى اگر کسى به آن موفق شود، حصول اين درجه براى او به هيچ وجه مورد استبعاد واستعجاب نخواهد بود.
ومخفى نماند که معرفت الله با معرفت پيغمبر وائمه ـ صلوات الله عليهم أجمعين ـ وثبات بر آن وافزايش وکمال آن ارتباط دارد بديهى است که معرفت پيغمبر بدون معرفت خدا حاصل نمى شود وشناخت او که واسطه بين خدا وخلق است بدون معرفت خدا امکان حصول ندارد واز سوى ديگر هر چه معرفت خدا افزايش يابد وشخص عارف در عظمت الهى مستغرق گردد، عظمت مقام نبوت وسفارت از جانب مقام الوهيت وخلافت الهى را بيشتر درک مى کند ودر برابر مقام خلافت (الله) بيشتر احساس حقارت نموده، متواضعانه تر رفتار مى نمايد. لذا بطور قطع مى توان گفت که چناکه ولى الله اعظم على (عليه السلام) عظمت حضرت رسول اکرم (صلى الله عليه وآله وسلم) را ادراک مى نمود ودر برابر آن حضرت متواضع وتسليم وفرمانبر بود، احدى از صحابه ادراک نمى کرد.
آرى على در جنب رسول الله خود را فانى مى ديد وبى چون وچرا هر فرمانى را که رسول خدا مى داد اجرا مى کرد لذا پيغمبر (صلى الله عليه وآله وسلم) بر حسب روايتى فرمود: اگر آسمان وزمين در کفه اى از ترازو گذاشته شود وايمان على در کفه ديگر، ايمان على رجحان خواهد داشت.
اما ديگران بالخصوص آنها که پيراهن خلافت را به غير حق در بر کردند در قبول احکام الهى مثل حج تمتع خودسرى اظهار مى نمودند وبا تصميمات واقدامات رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) که همه به امر خدا انجام مى شد، در جريان صلح حُديبيه وموارد ديگر مخالفت مى کردند وخود رأيى نشان مى دادند وتا آنجا نفاق خود را بر ملا ساختند که در مرض موت پيامبر اعظم خدا وقتى آن حضرت خواست کتباً وصيّت فرمايد، مانع شدند وبى شرمانه به رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) جسارت کرده ونسبت هذيان گوئى به آن حضرت دادند.
به عکس در زندگى على (عليه السلام) هر چه بررسى مى نمائيم وهر چه مطالعه مى کنيم غير از تسليم کامل وفانى بودن در انوار نبوت محمدى، چيزى نمى بينيم وزبان حال آن حضرت با رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) اين بود:
با وجودت ز من آواز نيايد که منم.
يکى از مظاهر برجسته اين احترام وتسليم وتواضع در جنب وجود رسول الله (صلى الله عليه وآله وسلم) که بسيارى از آن غفلت دارند اين است که با اينکه وجود على (عليه السلام) سرشار از معارف الهى وعلوم حقيقى بود وپس از پيغمبر (صلى الله عليه وآله وسلم) چشمه هاى علوم ومعارف از او فوران يافت ودر الهيات وعرفان وفقه واخلاق وتعاليم سياسى وحکومتى عالى ترين وکامل ترين مبادى وبرنامه ها را بيان فرمود، علم تمام اصحاب در برابر علم او مثل قطره اى در مقابل دريا بود، از چنين شخصيتى که نمونه برجسته کمال علمى ومعرفت بشر بود وپس از پيغمبر (صلى الله عليه وآله وسلم) بياناتش در رشته هاى مختلف معارف وحکمت، الحق اعجاز بود، در عصر پيغمبر سخن وکلامى در اين رشته ها يا شنيده نشده ويا کمتر شنيده مى شد او سزاوار نمى ديد وشايد دور از ادب مى دانست که با وجود پيغمبر اکرم که مدينه علم است، علمى اظهار کند ونقد معارف بلند وغير متناهى خود را عرضه نمايد.
در آن محيط که زبان وحى يعنى زبان رسول خدا باز است، همه بايد به گفتار او گوش فرا دهند، او از هر کس به معارف حقيقى داناتر وبه مبادى غيب متصل تر است آنجا که او باشد بايد او سخن بگويد وآنجا که او سخن گويد بايد همه گوش وخاموش باشند.
در حديث است که پيغمبر (صلى الله عليه وآله وسلم) به على فرمود: (نشناخت خدا را مگر من وتو ونشناخت مرا مگر خدا وتو ونشناخت تو را مگر خدا ومن).

 - پاورقی -

(16) سوره آل عمران، آيه8.
(17) سوره ابراهيم، آيه33.
(18) راغب مى گويد: تجلى، گاه به ذات است مثل (والنهار اذا جليها) (سوره شمس، آيه32) وگاه به امر وفعل است مثل (فلما تجلى ربه للجبل) (سوره اعراف،آيه140) بنا بر اين تجلى به ذات نسبت به خدا به اين نحو که ذات او منکشف وجلّى شود محال است اما به امر وفعل که فعل وامر او جلى وظاهر شود صحيح است.
(19) سفينة البحار، ج1، ص408.

نوشتن دیدگاه