أعوذ بالله من الشيطان الرجيم
الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على خاتم النبيين وآله الطيبين وعلى جميع الأنبياء والمرسلين واللعن الدائم على أعدائهم أجمعين من الجنة والناس إلى يوم الدين.
سوره مباركه بنى اسرائيل مسمّى بسورة الإسراء
[معرفى سوره]
اِسْراء هفدهمين سوره قرآن مجيد، داراى 12 ركوع، 111 (يا 110) آيه، 1563 كلمه و6460 حرف.سوره اِسراء يا اَسرى از ديرباز با اين دو نام شهرت داشته، و وجه تسميه آن، افتتاح سوره با آيه اِسراء بوده است. اما محدثان، اين سوره را غالباً سوره بنى اسرائيل مى‌ناميده‌اند، زيرا صدر و ذيل آن (آيات 2، 101 ـ 104) به بيان سرگذشت قوم بنى اسرائيل، به شيوه‌اى متفاوت با ديگر مواضع قرآن كريم، اختصاص يافته است. اين سوره،با لحاظ كلمه آغازين آن، سوره «سبحان» نيز ناميده شده است.سوره اسراء از نظر ترتيب نزول در روايات مختلف در رديف‌هاى 46 تا 50 جاى گرفته، و بنا به روايت مشهور، پنجاهمين سوره قرآن كريم است كه پس از سوره‌هاى شعراء، نَمل و قَصص و پيش از سوره‌هاى يونس، هود و يوسف نازل شده است.اين سوره را همگان مكّى دانسته‌اند، جز آنكه برخى از مفسران آياتى چند از اين سوره(آيات 26، 32 ـ 33، 57، 60، 73 ـ 81، 85، 88، 107) را استثنا كرده‌اند و بعضى ديگر،بر مكى بودن تمامى آيات سوره تأكيد كرده‌اند. عبدالله بن مسعود نيز در روايتى، سوره اسراء را همراه با 3 (در برخى منابع 5) سوره پس از آن در ترتيب تلاوت، قديم ترين سوره‌هاى نازل شده در مكه دانسته، و به تعبير خودش «العِتاق الأُوَل» ناميده است. با اين همه، بايد گفت سوره اسراء، همان گونه كه در تعبير مشهور ابن عباس از اصطلاح «مكّى»آمده است، تنها به سبب نزول آيه نخستين آن در مكه، به عنوان سوره‌اى مكى شهرت يافته، و اصطلاحاً زير عنوان «ما يُشبهُ نزولَ المَدَنى فى المكّى» قرار مى‌گيرد، چه شيوه بيان و مضامين و مندرجات سوره بيشتر با حوادث و وقايع سال‌هاى پايانى عهد رسالت همخوانى دارد و تفاوت آشكار وزن و آهنگ كلمه پايانى آيه يكم سوره: «البصير» نيز باتمامى ديگر آيات سوره: «وكيلاً»، «شكوراً»،...، «خشوعاً» و «تكبيراً» در خور دقت است.سوره اسراء، بلندترين سوره از مجموعه 7 سوره‌اى است كه با مشتقات «تسبيح» آغازشده‌اند و در روايات پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) عنوان «مُسَبِّحات» به آن‌ها داده شده است. موضوع اصلى در اين مجموعه «مقامات پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و امتيازات قرآن كريم» است كه در هرسوره جنبه‌اى از آن تفصيل مى‌يابد.سوره اسراء اسلوب بيانى ويژه‌اى دارد. در اين سوره، موضوعات اصلى و فرعى باتناوب‌هاى منظم و بازگشت‌هاى متعدد به هر مطلب، در اثناى يكديگر، به رشته بيان كشيده شده‌اند. موضوع اصلى سوره اِسراء، ويژگى‌هاى هدايت رسالت پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان خاتم پيامبران و ويژگى‌هاى هدايت قرآن كريم به عنوان آخرين كتاب آسمانى است. شرح ويژگى‌هاى رسالت آن حضرت با سخن از اِسراء آغاز مى‌شود (آيه 1)؛ در پى،مجموعه‌اى از فرمان‌هاى اساسى و رهنمودها، قلب پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان گنجينه‌اى ازحكمت‌هاى وحى الهى مورد اشاره قرار مى‌گيرد (آيه 39)؛ برخوردهاى غير منصفانه معاندان نشانه بارز درماندگى آنان در برابر عظمت مقام آن حضرت دانسته مى‌شود(آيه‌هاى 47 ـ 48)؛ برترى پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بر ديگر انبيا، مطرح مى‌گردد (آيه 55)؛ مراتب ثبات و استقامت پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) يادآورى مى‌شود (آيه‌هاى 73 ـ 75)؛ بى‌نيازى پيامبراكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از ارائه معجزات گوناگون به درخواست مشركان، مورد تأييد قرار مى‌گيرد(آيه‌هاى 90 ـ 93)؛ «فضلِ كبير» خداوند نسبت به آن حضرت عنوان مى‌شود (آيه 87)؛ وبه پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) توصيه مى‌شود كه گواهى خداوند را براى اثبات حقانيت و صدق دعوت خويش بسنده بداند (آيه 96).در اين سوره، بيان ويژگى‌هاى هدايت آخرين كتاب آسمانى نيز با اشاره فحوايى آيه اِسراء (آيه 1) به نزول كتاب بر پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) [قس (= مقايسه كنيد) كهف (18): 1] آغازمى‌شود؛ قرآن كريم به عنوان جامع‌ترين و برترين منشور هدايت الهى بيانگر همه دانستنى‌هاى لازم براى راهنمايى بشر معرفى مى‌شود (آيه‌هاى 9، 12)؛ از دورى جستن منكران از قرآن و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) سخن به ميان مى‌آيد (آيه 41) و علت گريختن آنان،توحيدى بودن مضامين قرآن كريم و دعوت آن حضرت عنوان مى‌شود (آيه‌هاى 45 ـ 46)؛از راز و رمزهاى فراوان قرآن، «شجره ملعونه» نمونه آورده مى‌شود (آيه 60)؛ قرآن به عنوان شفا و رحمت براى اهل ايمان، و زيان و خسارت براى ستم پيشگان مطرح مى‌شود(آيه 82)؛ انزال قرآن مظهر لطف و عنايت خداوند به خاتم پيامبران دانسته مى‌شود(آيه‌هاى 86 ـ 87)؛ و از ناتوانى انس و جن از آوردن كتابى به مانند قرآن، سخن به ميان مى‌آيد (آيه 88)؛ بار ديگر، بر شمول قرآن بر انواع دانستنى‌ها، در عين پافشارى مردمان بر ناسپاسى و حق ناشناسى، تأكيد مى‌شود (آيه 89)؛ بر حقانيت و اصالت قرآن در مبدأ انزال و مقصد نزول آن تصريح مى‌شود (آيه 105)؛ حكمت نزول و ابلاغ تدريجى قرآن با كنايه بيان مى‌شود (آيه 106)؛ كُرنش فرزانگان اهل كتاب به هنگام استماع آيات قرآن برحقانيت و اصالت الهى و آسمانى آن گواه مى‌آيد؛ و در پايان، قرآن بى‌نياز از مردمان، ومردمان نيازمند ايمان به قرآن اعلام مى‌گردد (آيه‌هاى 107 ـ 108).در نيمه اول سوره اسراء، منشور جامعى مشتمل بر 25 حكمت الهى مطرح شده استكه پايه و مايه تعاليم و معارف همه اديان آسمانى دانسته مى‌شود (نك: آيه‌هاى 22 ـ 38)،چنان كه آورده‌اند ابن عباس اين مجموعه آيات را با 10 آيه از تورات در اين قسمت ازسوره بنى اسرائيل منطبق مى‌دانسته است. عبارت «لَتُفْسِدُنَّ فى الارض مرّتين» (آيه 4)، ازجهت فراوانى اختلاف نظر مفسران در باب مدلول و مفهوم آن، در قرآن كريم كم نظيراست. همچنين درباره تفسير و تأويل «شجره ملعونه» و نيز «رؤياى صادقانه» پيامبراكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) كه در آيه 60، عنوان شده است، اقوال، نظريات و روايات بسيار گوناگون آمدهاست.آيه 81 سوره و دو آيه قبل و بعد از آن، متضمن نويد فتح مكه به پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) وبشارت ورود آن حضرت به مكه با علامت و موفقيت و ظهور حق و اُفول باطل است [قس :فتح (48): 1، 27؛ نيز نك: اسراء (17): 60]؛ چنان كه آورده‌اند پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در فتح مكه، هنگام به زير افكندن بت‌ها در خانه كعبه به اين آيه مترنّم بوده‌اند.گفتنى است، همچنان كه صدر سوره مشتمل بر انذار و اخطار به يهود است (آيه‌هاى 2 ـ8)، با تدبّر در مضامين سوره و با توجه به روايات اسباب نزول، مى‌توان دريافت كه درآيات ذيلِ سوره (آيه‌هاى 73 ـ 77) نيز اين نكته فاش شده است كه يهوديان با منافقان مدينه هم قسم شده بودند [نك: منافقون (63): 8؛ نيز نك: (محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) يا) قِتال (47) : 13 ] تا به هنگام مراجعت پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از غزوه تبوك از ورود ايشان به مدينه ممانعت به عمل آورند و ناگزير آن حضرت را متوجه سرزمين شام گردانند، تا پايگاه اسلام درمدينه متزلزل گردد. با افزودن اين آيات بر سوره اسراء كه به گمان كاتبان وحى، پيش از آن مختوم گرديده بود، پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) همگان را از آن توطئه آگاه گردانيد و اين هشدارىسخت به يهود و هم پيمانانشان بود كه هر گاه در صدد اخراج پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و مسلمانان ازمدينه برآيند، ديرى نخواهند پاييد و خود آنان نيز سرنوشتى مشابه فرعونيان خواهند يافت (نك: آيه 103؛ قس: آيه‌هاى 5 ـ 7).آخرين آيه سوره اسراء (آيه 111) را پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) «آية العزّ» ناميده‌اند و گفته‌اندهمين كه پسر بچه‌اى از بنى عبدالمطلب زبان باز مى‌كرد، آن حضرت آية العز را به او تعليم مى‌فرمودند و نيز هر گاه بار سفر مى‌بستند، اين آيه را مى‌خواندند. نيز گويند آية العزهمان گونه كه خاتمه اين سوره قرآن است، خاتمه تورات نيز بوده است.سوره اسراء، با سوره كهف ـ كه در ترتيب تلاوت پس از آن قرار گرفته است ـ همخوانى‌ها و همانندى‌هاى قابل توجهى دارد، چنان كه شمار ركوعات، آيات، كلمات وحروف آن دو بسيار به هم نزديك، و اسلوب و مضمون آيه‌هاى آغازين و پايانى آن دومشترك، و آيات متعددى از اين دو سوره با يكديگر همانندى‌هاى لفظى و همخوانى‌هاى مضمونى دارند [براى نمونه، نك: اسراء (17): 9، 50، 54؛ به ترتيب، قس: كهف (18): 2،61، 89]. با اين همه، اتصال و انسجام مضمونى و فحوايى سوره اسراء با سوره نحل، سوره مجاور و «زوج» آن، بسى مشهودتر است [براى نمونه، نك: اسراء (17): 1، 11، 12، 16،56، 57، 61، 65، 82، 88، 107؛ به ترتيب، قس: نحل (16): 1، 4، 12، 90، 73، 65، 98ـ 99، 69، 103، 49]. ر. ك : دائرة المعارف بزرگ اسلامى، مدخل «اسراء».
