ذكر بر چند قسم تقسيم مى شود:
1 - تحميد
سعيد قماط از فضل روايت كرده است كه گفت: به حضرت صادق - عليه السلام - عرض كردم: فدايت گردم! يك دعاى جامع به من بياموز فرمود:
662 - احمد الله فانه لا يبقى احد يصلى الا دعا لك، يقول: سمع الله لمن حمده.
يعنى: خداى را حمد كن كه در اين صورت، هر نماز گزارى برايت دعا مى كند و مى گويد: خداوند بشنود سخن كسى را كه او را ستايش ‍ كند.
از پيامبر اكرم - صلى الله عليه و آله و سلم - روايت شده است كه فرمود:
663 - كل كلام لا يبدا فيه بالحمد، فهو اقطع.
يعنى: هر سخنى كه با حمد الهى آغاز نگردد، مقطوع و بريده است.
ابو مسعود از حضرت صادق - عليه السلام - روايت كرده است كه فرمود:
664 - من قال اربع مرات اذا اصبح: الحمد لله رب العالمين، فقد ادى شكر يومه، و من قالها اذا امسى فقد ادى شكر ليلته.
يعنى: هر كس كه هنگام دخول در صبح، چهار مرتبه بگويد الحمد لله رب العالمين شكر آن روز را انجام داده و هر كس هنگام دخول در شب آن را بگويد: شكر شبش را ادا كرده است..
از حضرت صادق - عليه السلام - روايت شده است كه رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - فرمود:
665 - من قال: الحمد لله كما هو اهله، فقد شغل كتاب السموات فيقولون: اللهم لا نعلم الغيب، فيقول الله: اكتبوها كما قال عبدى و على ثوابها.
يعنى: هر كس بگويد: الحمد لله كما هو اهله (يعنى آنگونه ستايشى مخصوص خداست كه او سزاوار آن است)، نويسندگان آسمانى را از نوشتن باز داشته، مى گويند: خدايا! ما كه غيب نمى دانيم، خداوند متعال مى فرمايد: همانگونه كه بنده ام گفته بنويسيد، من خودم پاداشش را بر عهده مى گيرم.
2 - صورت تمجيد
على بن حسان از يكى از يارانش از حضرت صادق - عليه السلام - روايت كرده است كه فرمود:
666 - كل دعاء لا يكون قبله تمجيد فهو ابتر انما التمجيد ثم الثناء.
يعنى: هر دعايى كه قبل آن، تمجيد نباش ابتر و منقطع است، اول تمجيد بعد ثناء.
راوى گويد: عرض كردم: كمترين چيزى كه به عنوان تمجيد كفايت مى كند چيست؟ فرمود: بگو:
- اللهم انت الاول فليس قبلك شى ء و انت الاخر، فليس بعدك شى ء، و انت الظاهر فليس فوقك شى ء و انت الباطن فليس دونك شى ء، و انت العزيز الحكيم.
يعنى: خدايا! تو آن اولى هستى كه قبل از تو چيزى نيست، تو آن آخرى هستى كه بعد از تو چيزى نيست، تو آن غالبى هستى كه بر تراز تو چيزى نيست، تو آن سرى هستى كه مخفى تر از تو چيزى نيست و تو عزيزى و حكيمى.
راوى به همين سند گويد از امام صادق - عليه السلام - پرسيدم: كمترين چيزى كه به عنوان تحميد كفايت مى كند چيست؟ فرمود مى گويى:
667 - الحمد لله الذى علا فقهر، و الحمد لله الذى بطن فخبر، و الحمد لله الذى يحيى الموتى و يميت الاحياء و هو على كل شى ء قدير.
يعنى: حمد مخصوص خداوند بلند مرتبه اى است كه بر همه چيز، چيره است، ستايش مخصوص خدايى است كه از اسرار و درون با خبر است، حمد مخصوص خدايى است كه مرده ها را زنده مى كند و زنده ها را مى ميراند و بر هر چيزى قادر است.
3 - تهليل و تكبير
ربعى از فضيل از امام باقر يا امام صادق - عليهما السلام - روايت كرده است كه فرمود:
668 - اكثروا من التهليل والتكبير فانه ليس شى ء احب الى الله من التكبير و التهليل.
يعنى: تهليل و تكبير را زياد كنيد كه چيزى نزد خدا محبوبتر از تكبير و تهليل نمى باشد.
از پيامبر اكرم - صلى الله عليه و آله و سلم - روايت شده است كه فرمود:
669 - خير العباده قول لا اله الا الله.
يعنى: بهترين عبادت، گفتن لا اله الا الله است.
4 - تسبيح
يونس بن يعقوب گويد:
670 - قلت لابى عبد الله عليه السلام: من قال: سبحان الله مائه مره، كان ممن ذكر الله كثيرا؟ قال: نعم.
يعنى: به حضرت صادق - عليه السلام - عرض كردم: كسى كه صد بار بگويد سبحان الله، آيا جزء كسانى خواهد بود كه خدا را زياد ذكر كرده؟
فرمود: آرى.
در روايت آمده است:
671 - لشكرگاه حضرت سليمان بن داود - عليه السلام - صد فرسخ در صد فرسخ بود كه بيست و پنج فرسخش براى جهنم، بيست و پنج فرسخش انسانها، بيست و پنج فرسخش برا پرندگان و بيست و پنج فرسخش براى حيوانات بود.
جناب سليمان - عليه السلام - هزار خانه از شيشه داشت كه بر چوب بنا شده بودند، در ميان اين خانه ها سيصد زن و هفتصد كنيز بسر مى بردند، جنها براى آن حضرت فرشى از طلا و ابريشم بافته بودند به اندازه دو فرسخ در يك فرسخ منبر طلايى آن حضرت را در وسط اين فرش قرار مى دادند، سليمان نبى در حالى بر روى منبر مى نشست كه گردا گردش ششصد هزار كرسى از طلا و نقره قرار داشت، انبيا بر كرسى طلا و علما بر كسى نقره، تكيه مى دادند و گردش مردم بودند و گرد مردم جنها و شياطين، در اين حال پرندگان، بالهايشان را مى گشودند تا خورشيد آنان را نيازارد، باد صبا اى بساط را بر مى داشت و مسير يك ماه را يك روزه طى مى نمود.
روايت شده كه به باد فرمان مى داد تا آن بساط را برداشته، حركتش دهد، خداوند متعال وحى فرستاد - در حالى كه او بين آسمان و زمين در حال سير بود - كه من بر حكومت تو اين را افزودم كه هيچ كسى سخنى نگويد مگر آنكه باد آن را به گوش تو برساند، پس حكايت كه آن حضرت از كشاورزى گذشت كه مى گفت: فرزند داود حكومت با عظمتى دارد (تا اين را گفت) باد آن سخن را به گوش سليمان رساند، سليمان فرود آمد و به سوى آن كشاورز رفت و گفت: من آمدم، (به تو بگويم:) آنچه را كه بر آن قدرت ندارى، آرزو مكن، سپس فرمود:
يك تسبيح تو كه مورد قبول خداوند متعال قرار گيرد از آنچه به خاندان داود داده شده، بهتر است.
و در حديث ديگر آمده است: ثواب تسبيح براى تو مى ماند، اما حكومت سليمان از بين مى رود.
5 - تسبيح و تحميد
از حضرت صادق - عليه السلام - روايت شده است كه فرمود:
672 - قال امير المومنين: التسبيح نصف الميزان، و التحميد يملا الميزان، ولا الا الله و الله اكبر ما بين السماوات و الارض.
يعنى: امير المومنين - عليه السلام - فرمود: سبحان الله، نصف ترازو را مى گيرد و الحمد الله، آن را پر مى سازد و لا اله الا الله و الله اكبر، ما بين آسمانها و زمين را پر مى كند.
6 - ذكر ذيل
637 - اشهد ان لا اله الا الله و حده لا شريك له الها و احدا فردا صمدا لم يتخذ صاحبه ولا ولدا.
يعنى: شهادت مى دهم كه معبودى جز الله نيست تنهاست و شريكى ندارد، معبودى يگانه و يكتا و فرد و بى نيازى است كه نه همسرى اختيار كرده و نه فرزندى.
امام صادق - عليه السلام - فرمود:
- من قالها خمسا و اربعين مره كتب الله له خمسا و اربعين الف حسنه، و محى عنه خمسا و اربعين الف سيئه و رفع له خمسا و اربعين الف درجه، و كان كمن قرا القران فى يومه اثنى عشر الف مره، و بنى الله له بيتا فى الجنه.
يعنى: هر كس اين (اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شريك له...) را چهل و پنج بار بگويد، خداوند متعال برايش چهل و پنج هزار حسنه مى نويسد و چهل و پنج هزار سيئه را از او محو مى نمايد و چهل پنج هزار درجه او را بالا مى برد، او چون فردى خواهد بود كه قرآن را در يك روز دوازده هزار بار خوانده باشد و (بالاخره) خداوند سبحان خانه اى در بهشت برايش ‍ مى سازد).
7 - كلمات پنجگانه
پيامبر اكرم - صلى الله عليه و آله و سلم - فرمود:
674 - الا اعلمكم خمس كلمات خفيفات على اللسان، ثقيلات فى الميزان، يرضين الرحمن، و يطردن الشيطان، و هن من كنوز الجنه و من تحت العرش، و هن الباقيات الصالحات. قالوا: بلى يا رسول الله، فقال - صلى الله عليه و آله و سلم -: قولوا سبحان الله، و الحمد الله، ولا اله الا الله، والله اكبر، ولا حول ولا قوه الا بالله العلى العظيم و قال خمس بخ بخ لهن ما اثقلهن فى الميزان.
يعنى: آيا پنج كلمه به شما بياموزم كه بر زبان، سبك باشد و در ميزان، عمل سنگين، كلماتى كه خداوند رحمان را راضى كرده شيطان را طرد نمايند، كلماتى كه رسول الله! فرمود: بگوييد: سبحان الله و... منزه است خداوند! سپاس و ستايش مخصوص خداوند است! معبودى جز خداوند نيست، خداوند بزرگتر است و هيچ دگرگونى و قدرتى جز به واسطه خداوند بلند مرتبه با عظمت، وجود ندارد آنگاه پنج مرتبه فرمود: به به به اين كلمات كه چقدر ميزان را سنگين مى سازند.
8 - تسبيحات اربعه
از امام باقر - عليه السلام - روايت شده است كه فرمود:
675 - مر رسول الله - صلى الله عليه و آله و سلم - برجل يغرس ‍ غرسا فى حائط له فوقف عليه و قال: الا ادلك على غرس اثبت اصلا و اسرع ايناعا و اطيب ثمرا و ابقى؟ قال: فدلنى يا رسول الله، فقال، اذا اصبحت و امسيت فقل: سبحان الله، و الحمد لله، ولا اله الا والله اكبر، فان لك بذلك ان قلته بكل تسبيحه عشر شجرات فى الجنه من انواع الفاكهه و هن من الباقيات الصالحات. قال: فقال الرجل: فانى اشهدك يا رسول الله، ان حائطى هذا صدقه مقبوضه على فقراء المسلمين اهل الصدقه، فانزل الله تبارك و تعالى ايات من القران: فاما من اعطى و اتقى و صدق بالحسنى فسنيسره لليسرى (1).
يعنى: رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - از كنار مردى گذر مى كردند كه رد باغش مشغول كاشتن درختى بود، حضرت ايستاد و به او فرمود: آيا درختى به تو معرفى كنم كه ريشه اش استوارتر باشد و زودتر برسد و ميوه هاى پاكتر و با دوامتر بدهد؟. عرض كرد: راهنماى كن مرا اى رسول خدا!
فرمود: هرگاه وارد صبح و شام شدى، بگو: سبحان الله والحمد لله ولا اله الا الله و اكبر، كه اگر اين را بگويى براى تو در برابر هر يك تسبيح، از هر ميوه اى ده درخت در بهشت خواهد بود و اين كلانم يكى از مصاديق باقيات صالحات است.
آن مرد گفت: اى رسول خدا! من تو را شاهد مى گيرم و اين باغم را تحويل تو مى دهم تا براى مسلمين صدقه باشد - آنانى كه اهل صدقه اند - در اينجا خداوند تبارك تعالى آياتى از قرآن را نازل فرمود: هر كس عطا و احسان كرد و تقوا داشته، نيكى را تصديق نمود، ما كار او را سهل و آسان مى گردانيم.
محمد بن خالد برقى از حضرت صادق از پدرش از جدش - عليهم السلام - نقل كرده است كه:
676 - قال رسول الله - صلى الله عليه و آله و سلم -: من قال: سبحان الله، غرس الله له بها شجره فى الجنه، و من قال: الحمد لله، غرس الله له بها شجره فى الجنه و من قال لا اله الا الله غرس الله له بها شجره فى الجنه و من قال: الله اكبر، غرس الله له بها شجره فى الجنه: فقال له رجل من قريش: اذا شجرنا فى الجنه لكثير. قال - صلى الله عليه و آله و سلم -: نعم، ولكن اياكم ان ترسلوا عليها نيرانا فتحر قوها، و ذلك قول الله عزوجل: يا ايها الذين امنوا اطيعوا الله و اطيعوا الرسول ولا تبطلوا اعمالكم (2).
يعنى: رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - فرمود:
هر كسى بگويد: سبحان الله خداوند در برابر آن، درختى در بهشت برايش مى كارد.
هر كسى بگويد: الحمد لله خداوند در برابر آن، درختى در بهشت برايش مى كارد،
هر كس بگويد لا اله الا الله خداوند در برابر آن، درختى در بهشت برايش مى كارد،
و هر كسى بگويد: الله اكبر خداوند در برابر آن درختى در بهشت برايش مى كارد.
در اينجا مردى از قريش به آن حضرت گفت: بنابر اين، درختان ما در بهشت زياد خواهد بود، رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - فرمود: بله اما مبادا به سوى آن درختها آتش بفرستيد و آنها را بسوزانيد كه خداوند عزيز و جليل مى فرمايد: اى اهل ايمان! خدا و رسولش را اطاعت كنيد و اعمالتان را باطل ننماييد.
و از آن حضرت است كه:
677 - ان النبى قال لا صحابه ذات يوم: ارايتم لو جمعتم ما عندكم من الثياب و الابنيه و الامتعه ثم وضعتم بعضه على بعض اكنتم ترون انه يبلغ السماء؟ قالوا: لا يا رسول الله، قال: افلا ادلكم على شى ء اصله فى الارض و فرعه فى السماء؟ قالوا: بلى، قال: يقول احدكم اذا فرغ من الفريضه: سبحان الله و الحمد لله ولا اله الا الله اكبر ثلاثين مره فان اصلهن فى الارض و فرعهن فى السماء، وهن يدفعن الهم الهدم، و الحرق، و لغرق، و التردى فى البئر، و اكل السبع، و ميته السوء و البليه التى تنزل من السماء فى ذلك اليوم على العبد و هن الباقيات الصالحات.
يعنى: پيامبر اكرم - صلى الله عليه و آله و سلم - روزى به ياران خود فرمود: اگر تمامى لباسها و ساختمانها و وسايل زندگى خود را جمع كنيد و روى هم بگذاريد، آيا خيال مى كنيد به آسمان مى رسد؟ گفتند: نه، يا رسول الله! فرمود: آيا شما را به چيزى راهنمايى كنم كه ريشه اش در زمين و شاخه اش در آسمان باشد؟ گفتند: بلى. فرمود: هر يك از شما آنگاه كه از نماز واجب فارغ شد، سى مرتبه بگويد: سبحان الله والحمد الله ولا اله الا الله والله اكبر، كه ريشه اين كلمات در زمين است و شاخ برگش در آسمان و همين كلام است كه قمر و فرو ريختن ديوار و آتش گرفتن و غرق شدن و افتادن در چاه و خوردن درندگان و مرگ بد و بلاهايى كه از آسمان نازل مى شود را در آن روز از بنده دفع مى كنند و همين كلمات، باقيات صالحاتيد.
حماد بن عثمان از امام صادق - عليه السلام - از پدرانش از حضرت على عليه السلام نقل كرده است كه فرمود:
678 - قال رسول لله - صلى الله عليه و آله و سلم - لم اسرى بى الى السماء دخلت الجنه فرايت فيها فيعانا بقعا من مسك، و رايت فيها ملائكه يبنون لبنه ذهب و لبنه فضه و ربما امسكوا فقلت لهم: ما لكم ربما بنيتم و ربما امسكتم؟ فقالوا: امسكنا حتى تجيئنا النفقه، قلت: و ما نفقتكم؟ قالوا: قول المومن: سبحان الله، والحمدلله، ولا اله الا الله، و الله اكبر، و اذا قالهن بنينا، و اذا سكت و امسك امسكنا.
يعنى: رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - فرمود: وقتى به آسمان برده شدم؛ بهشت را ديدم كه در آن سرزمين بود و بقعه هايى از مشك در آن قرار داشت، ملائكه اى را ديدم كه خشتهايى از طلا و خشتهايى از نقره را روى هم مى چيدند و گاهى دست نگه مى داريد؟ گفتند: دست نگه مى داريم تا خرجى ما برسد. گفتم: مكر خرجى شما چيست؟ گفتند: سخن مومن كه مى گويد: سبحان الله والحمد لله ولا اله الا الله والله اكبر هر وقت اينها را بگويد: بنا را مى چينم و هر وقت ساكت شود و دست نگه دارد ما نيز دست نگه مى داريم.
9 - استغفار
سكونى از حضرت صادق - عليه السلام - روايت كرده است كه فرمود:
679 - قال رسول الله - صلى الله عليه و آله و سلم -: خير الدعاء الاستغفار.
يعنى: رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - فرمود بهترين دعا استغفاره است.
و فرمود:
680 - ان للقلوب صدا كصدا النحاس فاجلوها بالاستغفار.
يعنى: قلبها را زنگ كارى است چون زنگ مس كه بايد با استغفار، جلايش ‍ دهيد.
و فرمود:
681 - من اكثر الاستغفار جعل الله له من كل هم فرجا، و من كل ضيق مخرجا، و رزقه من حيث لا يحتسب.
يعنى: هر كه استغفارش را زياد كند، خداوند متعال برايش از هر غمى، گشايشى و از هر تنگنايى، راه عبورى فراهم مى كند و از راهى كه گمان نمى برد، به او روزى مى رساند.
زراره از حضرت صادق - عليه السلام - روايت كرده است كه:
682 - اذا اكثر العبد من الاستغفار رفعت صحيفته و هى تتلالا.
يعنى: هرگاه بنده، استغفارش را زياد كند، نامه اعمالش به حالت نورانيت بالا مى رود.
از حضرت رضا - عليه السلام - نقل شده است كه فرمود:
683 - مثل الاستغفار مثل ورقه على شجره تحرك فتناثر و المستغفر من ذنب و هو يفعله كالمستهزى ء بربه.
يعنى: استغفار مانند اين است كه درختى حركت داده شود و برگهايش ‍ بريزد، اما كسى كه گناه را انجام مى دهد و در همان حال، استغفار مى نمايد، مانند كسى است كه پروردگارش را به تمسخر گرفته است (3).
و فرمود:
684 كان رسول الله - صلى الله عليه و آله و سلم - لا يقوم من مجلس ‍ و ان خف حتى يستغفر الله خمسا و عشرين مره.
يعنى: رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - از مجلسى - ولوكم و سبك - بر نمى خاست مگر اينكه بيست و پنج بار از خدا طلب مغفرت مى نمود.
و از آن حضرت نقل شده است كه:
685 - كان رسول الله - صلى الله عليه و آله و سلم - يسيتغفره غداه كل يوم سبعين مره و يتوب الى الله سبعين مره، قلت: و كيف كان يقول: استغفر الله و اتوب اليه؟ فقال - عليه السلام -: كان يقول: استغفر الله سبعين مره، و يقول: اتوب الى الله سبعين مره.
يعنى: رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - صبح هر روز، هفتاد مرتبه استغفاره و هفتاد مرتبه توبه مى نمود راوى گويد: پرسيدم: چگونه؟ مى گفت استغفر الله و اتوب اليه؟ فرمود: هفتاد مرتبه مى فرمود: استغفر الله و هفتاد مرتبه مى فرمود: اتوب الى الله.
و فرمود:
686 - الاستغفار و قول لا اله الا الله خير العباه، قال الله العزيز الجبار: فاعلم انه لا اله الا الله و استغفر لذنبك (4).
يعنى: استغفار و كلام لا اله الا الله، بهترين عبادت است كه خداى عزيز و جبار فرمود: بدانكه معبودى جز الله نيست و براى گناه خود، طلب آمرزش ‍ نما.
----------------------------------------------------------------------------------
1-سوره ليل، آيه 5-7.
2-سوره محمد-صلى الله عليه و آله و سلم-آيه 33.
3-يعنى: استغفار، حركتى است كه موجب ريزش گناهان مى گردد، همچنانكه برگهاى درختى با حركتى مى ريزند.
4-سوره محمد-صلى الله عليه و آله و سلم -، آيه 19.
----------------------------------------------------------------------------
جمال و السالكين شيخ احمد بن فهد حلى (قدس سره الشريف)
ترجمه: حسين غفارى ساروى

نوشتن دیدگاه