صلاح و فساد از مفاهيم ارزشى محسوب مى شود (1) و نمى توان با حس ‍ تجربه كرد (همانند خوبى و بدى، معروف و منكر) بلكه تابع نظام ارزشى است كه رد يا گروه و جوامع براى خود پذيرفته اند (لذا گاه يك نوع احترام در نظامى ارزشى، خوب و زيباست ولى در نظام ديگر زشت و ناپسند مى باشد) حال اين سئوال پيش مى آيد كه اصلاحات طبق كدام نظام ارزشى و فرهنگى و بر اساس كدام معيار، اسلامى يا الحادى (شرقى يا غربى)؟
اگر گفتمى صالحات بر اساس معيار اسلامى خوب است، پس بايد آنچه اسلام مى گويد، انجام دهيم و با هر چه مى گويد بد است مبارزه كنيم، بر عكس اگر اصلاحات غربى و كنوانسيون هاى كذايى بين المللى و غيره را پذيرفتيم، خوبى و بدى كارها تابع همان نظام ارزشى مى شود، هر چند مخالف اسلام باشد! مانند آزادى هاى جنسى و... و شايد يكى از علل توصيه مقام معظم رهبرى (حضرت آية الله خامنه اى مدظله العالى) بر ضرورت هدايت اصلاحات از مركزى مقتدر، مساله تطبيق آن با معيارهاى مكتبى و قانونى بوده است (يعنى علاوه بر كارشناسى و تحقيق و اولويت بندى و نظارت بر حسن اجراى تدريجى آن) نه تنها در نهج البلاغه شاهد الگو و اسوه بوديم (سيره پيامبر صلى الله عليه و آله و اميرمومنان عليه السلام حكومتش) بلكه در زيارت مطلقه آن حضرت مى خوانيم (السلام على ميزان الاعمال)(2) يعنى معيار سنجش اعمال و رفتار فردى و اجتماعى همگان در همه زمان ها و زمينه ها، حضرت على عليه السلام مى باشد. و در كلامى ديگر از آن حضرت معيار اصلاحات، اين گونه نقل شده است:
آگاه باشيد من نه پيامبرم و نه به من وحى مى شود بلكه تا آنجا كه مى توانم طبق دستورات قرآن عمل مى كنم، پس آنچه از اوامر الهى را دستور مى دهم بر شما كه اطاعت كنيد چه بپسنديد و چه نپسنديد و اگر اوامر من يا هر كس ‍ (در هر موقعيت و زمان) بر نافرمانى و معصيت خدا باشد، پس بدانيد اطاعت از حاكم و غيره، شامل معصيت الهى نمى شود. اطاعت فقط در موارد اعمال صالح و فرمانبردارى از خداست و سه بار اين جمله را تكرار فرمود.(3)
در اينجا به خوبى مى رساند كه معيار نه پسند و خواست مردم و اكثريت است و نه فرمان حاكم و نه سياستهاى بين المللى، بلكه ملاك الهى بودن كار و راه، اطاعت از دستورات خداوند مى باشد.
يعنى در حكومت اسلامى و سيره سياسى علوى با آنكه مردم در انتخاب و شكل گيرى حكومت، اصلاحات و تداوم آن، نقش اساسى دارند و امام على عليه السلام مى فرمايد:
به خدا سوگند... اگر اين جمعيت عظيم دورم را نگرفته بود و به ياريم قيام نكرده بودند و از اين جهت حجت تمام نشده بود و اگر نبود پيمان و مسئوليتى كه خداوند از عالمان گرفته كه در برابر شكمخوارگى ستمگران و گرسنگى ستمديدگان سكوت نكنند، من مهار شتر خلافت را رها مى كردم و از آن صرف نظر مى نمودم(4)
ليكن در صورت تزاحم رضايت و خواست مردم با احكام خدا قطعا دستورات الهى و حلال و حرام او تقدم دارد برخواست مردم و اكثريت (مثلا آزادى جنسى، نوشيدن مشروبات الكلى و...) زيرا در همان حكم خدا خير و صلاح واقعى است همانگونه كه در صورت تضاد بين خواست مردم با اصول بهداشتى و پزشكى يا مقررات راهنمايى رانندگى و غيره شما حكم به تقدم و اولويت اجراء آنها بر خواست مردم مى كنيد! و در اينجا همه پرسى يا راى مردم بى رنگ و معنا مى شود.
و از همين رهگذر، در سيره امام على عليه السلام غير از نظارت خود بر كارگزاران مناطق، مردم را به عناوين ناظر بر عملكرد حاكمان نموده، به آنان معيار و ملاك (اجراء دستورات خدا و پيامبر صلى الله عليه و آله) مى داد تا تخلف حاكمان را گزارش دهند و اطاعت آنها را نكنند، و اين نه فقط اهتمام به امور ملت و كشور و احترام به انسانهاست بلكه قانون گرايى و نگهبانى از ارزشهاى والاى الهى و انسانى را مى رساند. و لذا مى بينيم بعد از جنگ جمل، وقتى ابن عباس را حاكم بصره نمود، مى فرمايد:
اى گروه مردمان! من عبدالله بن عباس را به عنوان جانشين خودم قرار دادم، سخن او را بشنويد و فرمان او را تا هنگامى كه از دستورات خدا و رسول اطاعت مى كند، پيروى كنيد و اگر در ميان شما بدعتى پديد آورد از راه حق منحرف شد (بخاطر تمايلات نفسانى، شخصى يا حزبى و جناحى) مرا مطلع سازيد، او را عزل خواهم كرد...(5)
و نيز در خطبه قاصعه صريحا از اطاعت روسا و بزرگانى كه دچار غرور حكومت و خود خواهى گشته و ملاك هاى ارزشى را فراموش كرده اند، نهى نموده، مى فرمايد:
زنهار، زنهار، از پيروى و اطاعت بزرگترها و روسايتان (همانند طلحه و زبيرها) بر خذر باشيد، همانها كه بخاطر موقعيت خود تكبر مى ورزند و به نسب و نژاد خود مى نازد و كارهاى نادرست را به خدا نسبت مى دهند (به اسم قرائت هاى مختلف از دين و در جهت خواست شياطين يا خوشايند جمعى هوسران و...) آنها كه پايه هاى عصبيت جاهلى و ستون هاى فته و فساد و نفاق هستند... آنها پايه هاى گناهانند و ابليس (شيطان بزرگ) آنها را مركب هاى راهوار گمراهى قرار داده و سپاهى كه بوسيله آنها بر مردم غلبه يابد و...(6)
و بعد مى فرمايد از ملت هاى گذشته عبرت بگيريد!
و همچنين در پايان منشور حكومتى خود به مالك اشتر مى نويسد:
بر تو واجب است كه همواره به ياد حكومت هاى عادلانه قبل از خود باشى. همچنين توجه خود را به روش هاى خوب يا اثر و سيره اى كه از پيامبر صلى الله عليه و آله رسيده يا فرضيه اى كه در كتاب خداست معطوف دار، و به خطوط حكومت در روش من مشاهده كرده اى اقتدا كن...(7)
بنا بر آنچه گذشت، ميدان مانور برنامه هاى اصلاحى محدود به حفظ اصول و ارزشهاى اسلامى مى گردد، و اما بحث ضرورتها و عناوين ثانويه و صدور احكام موقت توسط مرجع و ولى فقيه واجد شرائط خود از احكام و معارف دينى در رفع بن بست ها مى باشد كه در مقام مناسب بايد برسى شود
اما در شرائطى كه ابرهاى شبهه و ترديد و تحريف فراگير است و از افراد (شخصيتها با سابقه) و الفاظ (آزادى، حقوق بشر، عدالت اجتماعى، اصلاحات و...) سوء استفاده مى شود، و افق حقايق در توطئه و تزويرها تيره شده، حق و باطل مشتبه، و زمان فتنه و نفاق است بگونه اى كه جمعى از خوبان هم به فرموده امام على عليه السلام عبادت كنندگان بى صلاحيت و حاضران غايب از صحنه و ناظران نابينا (8) گشته اند، آرى در چنين زمان، بايد سراغ ولى امر و رهبرى امت رفت و حرفها و حركت ها را با تدابير او تنظيم كرد (كه امرى است منطقى، اطمينان بخش و براى فردا حجت). در اين رابطه على بن ابى طالب عليه السلام مى فرمايد:
مبادا امام و رهبر خود را تنها گذاريد كه در آينده خود را سرزنش مى كنيد... و از راهى كه به سوى فتنه ها كشيده مى شويد دورى كنيد...(9)
و در جاى ديگر از كتاب نهج البلاغه مى فرمايد:
پس به سوى امير و فرمانده خود بشتابيد و در جهاد و پيكار (مبارزه فرهنگى، نظامى و...) با دشمن سبقت بگيريد.(10)
و در بيانى ديگر با صراحت مى فرمايد:
هر گاه آتش جنگ سخت شعله ور مى شد (مبارزه شدت مى يافت) به پيامبر صلى الله عليه و آله (رهبرى و فرمانده كل) پناهنده مى شديم)(11)
و شايد كنايه باشد از اينكه در شدايد زمان بايد به رهبر صالح جامعه پناه برد. و نيز در نامه خود به عثمان بن حنيف (كارگزار و حاكم بصره) مى نويسد:
آگاه باش هر مامومى را امام و پيشوايى است و هر رهروى دارد كه بايد به او اقتدا كند و از نور دانش او بهره گيرد....(12)
اميد آنكه همگان رهرو راهش و مشمول شفاعتش باشيم.
---------------------------
1-مفاهيمى كه به كار مى بريم گاه در باره چيزهايى است كه هست و موجود مى باشد و با تجربه عينى مى توان حس كرد و نشان داد، مانند هوا گرم است يا آنجا روشن است و گاه درباره چيزهايى است كه مى گوييم بايد چنين شود يا نبايد چنان شود يعنى در بطن معناى آنها بايد و نبايد مى باشد. اينها را مفاهيم ارزشى مى گويند مانند صلاح و فساد، خير و شر، معروف و منكر و...(از كتاب آذرخشى ديگر از آسمان كربلا).
2-بحار الانوار، ج 100 ص 330.
3-الا و انى لست نبيا و لا يوحى الى ولكنى اعمل بكتاب ما استطعت. فما امرتكم به من طاعة الله فحق عليكم اطاعتى فيما اجبتم و فيما كرهتم و ما امرتكم به او غيرى من معصية الله فلاطاعة فى المعصية، الطاعة فى المعروف، ثلاثا. بحار الانوار، ج 34، ص 362.
4-اما و الذى فلق الحبه و برء النسمة لولا حضور الحاضر و قيام الحجة بوجود الناصر...، خطبه 3.
5-يا معاشر الناس قد استخلفت عليكم عبدالله بن عباس فاسمعوا له و اطيعوا امره ما اطاع الله و رسوله فان احدث فيكم او زاغ عن الحق فاعلمونى اعزله عنكم. جمل، شيخ مفيد، ص 420.
6-الا فالحذر الحذر من طاعة ساداتكم و كبرائكم الذين تكبروا عن حبسهم و ترفعوا فوق نسبهم.... خطبه 192.
7-و الواجب عليك ان تتذكر ما مضى لمن تقدمك من حكومة عادله او سنة فاضلة او اثر عن نبينا صلى الله عليه و آله... نامه 53.
8-مالى اراكم ناساكا بلا صلاح و شهودا غيبا و ناظره عمياء و.... خطبه 108.
9-فلا تصدعوا على سلطانكم فتذمواعب فعالكم... و خلوا قصد السبيل لها، خطبه 187.
10-فاسر عوا الى اميركم و بادروا جهاد عدوكم، نامه 1.
11-كنا اذا احمر الباس اتقينا برسول الله صلى الله عليه و آله. غريب كلامه صلى الله عليه و آله،9
12-الا و ان لكل ماموم امام يقتدى به و يستضيى ء بنور علمه.... نامه 45.
----------------------
حسين ايرانى

نوشتن دیدگاه