حسين على پور
پس از گذشت بيش از هفتاد سال دوران غيبت صغرى، امام زمان(عليه السلام)طىّ توقيع مهمى به على بن محمّد سمرى(قدس سره)پايان غيبت صغرى را اعلام فرمود.
مرحوم صدوق مى فرمايد كه ابو محمّد مكتّب گويد: در سالى كه شيخ على بن محمّد سمرى(قدس سره) وفات يافت، من در «مدينة السلام» ـ بغداد ـ بودم. چند روز قبل از وفاتش نزد وى رفتم. او اين توقيع را از حضرت صاحب الامر(عليه السلام)بر مردم خواند:
بسم اللّه الرحمن الرحيم
«يا عليّ بن محمّد السمري، أعظم اللّه أجر إخوانك فيك فإنّك ميّت ما بينك و بين ستّة أيّام، فاجمع أمرك ولاتوص إلى أحد يقوم مقامك بعد وفاتك، فقد وقعت الغيبة الثانية )التامّة( فلا ظهور إلاّ بعد إذن اللّه عزّوجلّ و ذلك بعد طول الأمد و قسوة القلوب، وامتلاء الأرض جوراً، وسيأتي شيعتي من يدّعي المشاهدة، ألا فمن ادّعى المشاهدة قبل خروج السفياني والصيحة فهو كاذب مفتر، ولاحول ولاقوّة إلاّباللّه العلىّ العظيم»(1).
به نام خداوند بخشنده مهربان
«اى على بن محمّد سمرى! خداوند پاداش برادرانت را در وفات تو بزرگ گرداند. تو تا شش روز ديگر از دنيا مفارقت خواهى كرد. پس كارهاى خويش را جمع كن و براى نيابت، به هيچ كس وصيّت نكن. زيرا كه غيبت دوّم و كامل واقع شده است و ظهور نيست مگر بعد از اذن خداوند; و اذن خدا بعد از طولانى شدن انتظار و سخت شدن دل ها و پر شدن زمين از ستم، خواهد بود. به زودى كسانى از شيعيان ادّعاى اين گونه مشاهده را خواهند نمود. آگاه باشيد! هر كس قبل از خروج سفيانى و صيحه آسمانى چنين ادّعايى كند، دروغگو و مفترى است. و توان و قدرتى نيست مگر از جانب خداوند بزرگ».
از اين توقيع شريف چند نكته استفاده مى شود كه قابل ذكر است:
نكته اول: اين كه از جمله «ولاتوص إلى أحد» استفاده مى شود كه در مدّت غيت صغرى هر كدام از نواب خاص كه از دنيا رحلت مى كردند، طبق دستور امام عصر(عليه السلام) چند روز قبل از فوت مأموريت مى يافت كه جانشين مورد نظر حضرت را به مردم معرفى كند. لذا مردمى كه خدمت علىّ بن محمّد سمرى(رحمه الله) بودند، براى سؤال از نايب بعد از وى، نزد او رفته بودند و او اين توقيع را بيرون آورده و آنان را از مضمون آن آگاه ساخته بود.
اين مطلب در فرهنگ شيعه از اول بود كه بدون دليل گفته كسى را نمى پذيرفتند. لذا از زمان پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم)شيعيان، مانند: سلمان و ابوذر و عمّار و مقداد و ديگر بزرگان، از خود پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) در مورد شخص امام بعد از آن حضرت سؤال مى كردند و به فرمايش حضرت پيامبر از حضرت على(عليه السلام) به عنوان امام بعد از آن حضرت تبعيّت نمودند.
اين روش عاقلانه و صحيح درتمام دوران زندگانى ائمه اطهار (عليهم السلام)و نيز در ايام غيبت صغرى و نواب چهارگانه حضرت ادامه داشت و شيعيان، بدون برهان و دليلى قاطع، قول هر كس را در موضوع امامت و همچنين در مورد نيابت خاصّه قبول نمى كردند.
لذا چون جمعى از بزرگان براى كسب تكليف و روشن شدن وظيفه، خدمت نايب چهارم حضرت رفته بودند، وى با ارايه اين توقيع از سوى حضرت پايان غيبت صغرى را اعلام فرمود(2).
نكته دوم: اين كه غيبت كبراى حضرت، بسيار طولانى مى شود و ظهور حضرت بستگى به اذن و اجازه خداوند متعال دارد.
نكته سوم: از جمله «سيأتي من شيعتي من يدّعي المشاهدة» استفاده مى شود كه در آينده نزديكى بعضى از شيعيان ادّعاى مشاهده مى كنند و كسى كه چنين ادّعايى كند، قبل از خروج سفيانى دروغگو و افترا زننده است.
در اين جا با توجه به اين جمله، بعضى از افراد، شبهه و اشكال كرده اند كه اكنون سؤال و اشكال آنان را مطرح و توضيحات لازم را بيان نماييم:
آن ها مى گويند كه با توجه به اين كه شواهد معتبرى در دست داريم كه افراد متعددى در غيبت كبرى به حضور حضرت مهدى (عليه السلام) شرفياب شده اند، اين توقيع را چگونه بايد تفسير نمود؟
در جواب اين سؤال بايد بگوييم:
1 ـ با صدور اين توقيع از سوى امام زمان(عليه السلام) به على بن محمّد سمرى(قدس سره) ـ نايب چهارم حضرت ـ غيبت صغرى و باب نيابت خاصه از طرف امام(عليه السلام) پايان پذيرفت و غيبت كبرى فرا رسيد و با پايان پذيرفتن غيبت صغرى، راه هر گونه فرصت طلبى و سوء استفاده به روى افراد ناصالح بسته شد و راه ادّعاى نيابت خاصه مسدود گرديد، تا افراد ناشايسته، مانند شلمغانى و محمّد بن نصير نميرى و حسين بن منصور حلاج و . . . نتوانند مدعى چنين مقام والايى شوند.
شايد يكى از علل پايان پذيرفتن غيبت صغرى همين بود. زيرا با توجه به اين كه حدود 74 سال شيعيانِ اهل بيت(عليهم السلام) با مسئله غيبتِ امام و حجت خدا اُنس گرفته بودند و توسط نمايندگان خاص حضرت به وظايف شرعى خود آشنا گرديده بودند، ديگر حضرت لزومى براى امتداد آن نمى ديد. لذا پايان دوران غيبت صغرى را اعلام فرمود.
2 ـ در اين جمله از توقيع چند نكته وجود دارد كه مراد از نفى مشاهده در غيبت كبرى نفى مطلق مشاهده نيست; بلكه مراد، نفى مشاهده اى است كه همراه با ادّعاى نيابت خاصه از آن حضرت باشد:
نكته اول: اين كه لفظ «كاذب» با قيد «مفتر» آمده است زيرا با توجه به پايان يافتن غيبت صغرى، اگر كسى ادّعاى نيابت خاصه نمود، مفتر(3) خواهد بود.
چنانكه از لغت استفاده مى شود، دروغ، قول و گفتار خلاف واقع است و افترا آن است كه كسى چيزى را كه واقعيت ندارد، جعل كند و به ديگرى نسبت دهد. در اين جا هم منظور، كسى است كه به دروغ ادّعاى نيابت از امام زمان(عليه السلام)كند. زيرا كسى كه ادّعاى تشرّف كند و در اين گفتار صادق نباشد، او كاذب است، امّا مفترى نيست. چون مفترى كسى است كه چيزى را كه واقعيّت ندارد به ديگرى نسبت دهد. مدّعى مشاهده، در صورتى كاذب و مفترى است كه چيزى را كه حقيقت ندارد به امام عصر(عليه السلام) نسبت دهد. يعنى ادّعاى نيابت كند و بگويد كه آن حضرت او را نايب خود قرار داده است. پس اگر ادّعاى نيابت نداشته باشد، فقط، كاذب است; نه مفترى.
آنچه در اين توقيع نفى شده است، ادّعاى مشاهده اى است كه بعنوان ادّعاى نيابت همراه باشد. چنين ادّعايى در آغاز غيبت كبرى زمينه فراوانى داشت كه حضرت براى اين كه جلوى چنين سوء استفاده هايى گرفته شود، اين توقيع را صادر فرمود.
نكته چهارم: دليل ديگرى كه مرحوم آية اللّه العظمى حاج شيخ مرتضى حايرى نيز به آن استدلال مى فرمودند ـ با توضيح ما ـ اين است كه در توقيع، ذكر شد: «سيأتي من شيعتي من يدّعي المشاهدة» و لفظ «مشاهدة» با «الف و لام» ذكر شده است كه دلالت دارد بر اين كه مشاهده خاصّى منظور حضرت است; نه مطلق مشاهده. زيرا اگر مطلق مشاهده منظور بود، «الف و لام» لازم نبود و مى بايست حضرت بفرمايند: «من ادّعى مشاهدتي فهود كاذب مفتر» يعنى هر كس مشاهده مرا ادّعا كند، كاذب و مفتر خواهد بود.
لازم به توضيح است كه «الف و لام» در «المشاهدة» يا «الف و لام» عهد ذكرى است و يا «الف و لام» عهد ذهنى.
امّا اين كه «الف و لام» عهد ذكرى باشد كه اين وجهى ندارد. زيرا قبلا ذكرى از مشاهده به ميان نيامده است. پس منحصراً بايد «الف و لام» عهد ذهنى باشد. در اين صورت، حضرت همان مشاهده اى را نقل كرده اند كه در طول دوران غيبت صغرى راجع به «نواب اربعه» در ذهن مردم بود و با ادّعاى نيابت خاصه همراه بود. بنابر اين اگر كسى در غيبت كبرى چنين ادّعايى نمايد، «كاذب و مفتر» خواهد بود(4).
از آنچه تا اين جا در مورد توقيع شريف بيان شد، مى توان چنين نتيجه گرفت: مشاهده اى كه در توقيع نفى شده، شامل آنچه براى بعضى از افراد صالح در غيبت كبرى اتفاق افتاده است، نمى شود. زيرا آنان به خاطر قابليّت يا در هنگام شدايد و گرفتارى با دعا و توسل و توبه و انابه به درگاه خداوند، مورد عنايت خدا قرار مى گرفتند و از حضور ولى خدا(عليه السلام)بهره مند مى شدند.
البته جواب هاى ديگرى هم در توضيح اشكال از اين توقيع شريف هست كه به خاطر رعايت اختصار از ذكر آن ها خوددارى مى كنيم.
---------------------------------------
(1) كمال الدين، ص 516، ح 44; غيبت شيخ طوسى، ص 243.
(2) نوادر الأخبار، مرحوم فيض، ص 233.
(3) كسى كه به دروغ، چيزى را به كسى نسبت مى دهد.
(4) اين استدلال را جناب حجة الاسلام و المسلمين آقاى سيد مرتضى مجتهدى از آن بزرگوار نقل كردند.
-----------------------------------------------
www.m-mahdi.com
