2   « اللّه‏ُ الَّذِى رَفَعَ السَّمواتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِى لِأَجَلٍ مُسَمًّى يُدَبِّرُ الْأَمْرَ يُفَصِّلُ الاْياتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ »
ترجمه :
2 . خداوند آن خدايى است كه بالا برده آسمان‏ها را بدون ستون كه مشاهده مى‏كنيد . پس از آن احاطه قدرت فرمود بر عرش و مسخر فرمود خورشيد و ماه را تمام اين‏ها در جريان هستند تا مدت معينى . تدبير امر مى‏فرمايد و آيات قدرت خود را تفصيل مى‏دهد . باشد كه شما به ملاقات پروردگار، يعنى رحمت و عذاب قيامت يقين پيدا كنيد.
تفسير:
[ در سماوات و ارض و استواء على العرش و تسخير جميع كرات و كواكب ]
اين آيه شريفه از مشكلات آيات است و هر دسته به مذاق خود تفسير كرده‏اند و اخبار بسيارى در ذيل اين آيه وارد شده[1] كه از فهم حقير خارج است و بايد بگوييم كه اهل‏البيت أدرى بما فى‏البيت[2] و آنچه به نظر مى‏رسد ، اكتفا مى‏كنيم .
«اللّه‏ُ الَّذِى رَفَعَ السَّمواتِ» اصلاً « سماء » به معناى ارتفاع است كه سموّ يعنى مرتفع و ارتفاع سماوات به مناسبت اهل زمين است كه در هر نقطه زمين باشند آسمان بالاى سر آن‏هاست و اين‏ها هفت آسمان است به نصّ قرآن كه
«قُلْ مَنْ رَبُّ السَّمواتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ»[3] ، «تُسَبِّحُ لَهُ السَّمواتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ»[4] ؛ و تمام اين كرات جويه ، كواكب و ستاره‏ها در آسمان اول هستند به دليل قوله تعالى : «فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَمواتٍ فِى يَوْمَيْنِ وَأَوْحى فِى كُلِّ سَماءٍ أَمْرَها وَزَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِمَصابِيحَ»[5] ، «إِنّا زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِزِينَةٍ الْكَواكِبِ»[6] .
«بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها» بدون ستون ، تمام اين كرات حتى كره زمين و آب در اين فضاى وسيع به حفظ الهى نگاه داشته شده . نه پايه دارد كه بر جايى قرار گيرد و نه بند و علاقه دارد كه به جايى بسته شده باشد و نه تكيه‏گاهى دارد كه به جايى تكيه داده باشد [و] نه مثل ميخ در آسمان كوبيده شده باشد كه حكماى قديم مى‏گفتند و اين جمله را تفسير كردند كه عَمَد [ = ستون] دارد لكن شما نمى‏بينيد لكن معنا ظاهراً اين است كه عَمَد ندارد كه شما ببينيد.
«ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ» ، اين جمله را مجسمه گفتند [ كه ] خداوند روى عرش نشسته و حكم مى‏كند . لكن معنا قيام به تدبير است و عرش محيط به عالم جسمانى است كه مى‏فرمايد : «ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ»[7] و در همين آيه تصريح دارد.
«وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ» « شمس و قمر » از باب مثال است . تمام اين كرات مسخّر امر الهى هستند ؛ چنانچه مى‏فرمايد : «وَ سَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومُ مُسَخَّراتٌ»[8] ، «وَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ»[9] ، «أَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّراتٍ فِى جَوِّ السَّماءِ ما يُمْسِكُهُنَّ إِلاّ اللّه‏ُ»[10] و غير اين‏ها از آيات.
«كُلٌّ يَجْرِى لِأَجَلٍ مُسَمًّى» « كل » يعنى اين كرات جويه از شمس و قمر و نجوم و كره ارض ، و جريان اين‏ها سه قسم جريان است : يك قسم وضعى [يعنى ]دور خود مى‏چرخد ، مثل كره زمين در شبانه روز يك دور مى‏زند ؛ يك قسم انتقالى ، مثل منظومه‏هاى شمسى كه دور كره شمس مى‏چرخد ؛ يك قسم استقامتى كه تمام اين كرات به طرف كره وِگاء[11] كه نصرالطائرش گويند ، سير مى‏كنند.
«لِأَجَلٍ مُسَمًّى» ، فناى دنيا و قيام قيامت كه تمام از حركت و سير مى‏افتند.
«يُدَبِّرُ الْأَمْرَ» ، تدبير امور تنظيم تمام كارهاست بر وفق حكمت و مصلحت به نحو مرتب و منظم كه ذره‏اى تخلف‏پذير نيست [و] تمام به جا و به موقع و عين صلاح است .
«يُفَصِّلُ الاْياتِ» ، تمام مصنوعات الهى و مخلوقات ربوبى و افعال و دستورات حق آيات حق است:
وفي كل شىء له آية
تدلّ على أنه واحد
چه آيات تكوينى و چه آيات قرآنى و چه فرامين تشريعى ؛ لكن چشم بصيرت مى‏خواهد و قلب روشن . كور و كر و تاريكدل مشاهده نمى‏كند .
خداوند تمام آن‏ها را تفصيل داده و بيان فرموده .
«لَعَلَّكُمْ بِلِقاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ» « لعلّ » براى ترديد نيست ، بلكه بايد است و « لقاى ربّ » نه اين است كه مجسمه قائل هستند ، بلكه لقا ، عظمت و رحمت و سعادت و بهشت و جهنم و عالم آخرت است كه بازگشت تمام به سوى اوست و غرض اصلى از خلقت عالم ، همان رجوع به عالم آخرت است والاّ دستگاه خلقت لغو مى‏شود : «أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَأَنَّكُمْ إِلَيْنا لاتُرْجَعُونَ»[12].
---------------------------------------------
[1] .  ر.ك : تفسير البرهان : ج4 ، ص243 .
[2] .  اهل خانه به آنچه كه در خانه است، آگاه‏ترند. بحار الأنوار: ج78، ص274؛ إجازات الحديث: ص4.
[3] .  بفرما به آن‏ها : كيست پروردگار آسمان‏هاى هفت گانه و پروردگار عرش عظيم ؟ سوره مؤنون : آيه 89.
[4] .  آسمان‏هاى هفت گانه و زمين و هر كس كه در آن‏هاست او را تسبيح مى‏گويند . سوره اسرا : آيه 44.
[5] .  پس تقدير فرموديم هفت طبقه بالا را كه هفت آسمان باشد در مدت دو روز و وحى نموديم در هر طبقه كار او را و زينت داديم طبقه پايين را به چراغ‏ها كه ستاره‏ها و كرات جويّه باشند . سوره فصلت : آيه 12.
[6] .  محققاً ما زينت داده‏ايم آسمان دنيا را به زينت ستارگان . صافات : آيه 6 .
[7] .  پس از آن پرداخت بر عرش ، تدبيرِ امر فرمود . سوره يونس : آيه 3.
[8] .  و مسخر فرمود براى شما شب و روز و شمس و قمر را و تمام ستاره‏ها مسخر هستند . سوره نحل : آيه 12.
[9] .  و خورشيد و ماه و ستارگان تماماً زير فرمان او هستند . سوره اعراف : آيه 54.
[10] .  آيا نمى‏بينيد و نگاه نمى‏كنيد به سوى پرندگان در وسط آسمان نگاه‏دارى نمى‏كند آن‏ها را مگر خداوند تبارك و تعالى . سوره نحل : آيه 79.
[11] .  براى اطلاع از توضيح كلمه « وگاء » ر . ك : همين تفسير ج10 ص28 .
[12] .  آيا پنداشتيد كه شما را بيهوده آفريده‏ايم و اينكه شما به سوى ما بازگردانيده نمى‏شويد ؟ سوره مؤنون : آيه 115.

نوشتن دیدگاه