بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
66   «أَلا إِنَّ للّه‏ِِ مَنْ فِى السَّمواتِ وَمَنْ فِى الْأَرْضِ وَما يَتَّبِعُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّه‏ِ شُرَكاءَ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلاّ الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلاّ يَخْرُصُونَ»
ترجمه :
66. آگاه باشيد! محققاً مختص به خداست هر كس در آسمان‏هاست و هر كس در زمين است و آنچه متابعت مى‏كنند كسانى كه مى‏خوانند از غير از خدا شريك‏هايى، متابعت نمى‏كنند مگر گمان را و نيستند آن‏ها مگر دروغگويان.
تفسير :
[نسبت ملكيت به شركا، گمان مشركان دروغ‏گوست]
«أَلا إِنَّ للّه‏ِِ مَنْ فِى السَّمواتِ» تعبير به «مَنْ» از براى ذوى العقول است و ذوى العقول در سماوات مجرد ملائكه نيستند، بلكه عالم عقول و عالم نفوس و عالم ارواح، بلكه به عقيده بسيارى از حكما و استفاده بسيارى از آيات و مفاد بسيارى از اخبار[1] اينكه اين كرات جوّيه، مثل شمس و قمر و كواكب داراى عقل و شعور هستند و تعبير به نفوس فلكيه مى‏كنند تمام اين‏ها مخلوق خدا و تحت قدرت او و مأمور به امر او هستند و البته غير ذوى العقول به طريق اولى اختصاص به او دارند.
«وَمَنْ فِى الْأَرْضِ» كه طايفه جنّ و انس هستند. و مكرر گفته‏ايم و از بسيارى از آيات هم استفاده مى‏شود كه جميع طبقات حيوانات در حدّ خود شعور و ادراك و معرفت و ايمان دارند، بلكه نباتات و جمادات هم بى‏بهره نيستند.
«وَما يَتَّبِعُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّه‏ِ شُرَكاءَ» ممكن است «ما»ى نافيه باشد به معنى اينكه متابعت نمى‏كنند فرمايشات خدا و رسول را كسانى كه مى‏خوانند از غير خدا شركايى را، و ممكن است موصوله باشد، يعنى آنچه را متابعت مى‏كنند شركاى خود را از غير خدا آن‏ها هم مملوك خدا هستند كه عطف باشد به «مَنْ».
«إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ» «إنْ» نافيه است، يعنى اين متابعت شركا و ترك متابعت خدا و رسول نيست مگر از روى ظن و گمان، تقليد آبا و هواى نفس و تسويلات [ = فريب و مكر] شيطان و شبهات اهل ضلالت دليلى برهانى مدركى ندارند «إِنَّ الظَّنَّ لا يُغْنِى مِنَ الْحَقِّ شَيْئاً»[2].
«وَإِنْ هُمْ إِلاّ يَخْرُصُونَ» «خرص» به معنى كذب است و فرق بين كذب و خَرْص اين است كه خرص دروغى است كه پيش خود مى‏گويند و به اصطلاح دروغ من در آرى [و پيش خود ساخته] است و كذب اعم است شامل آنچه از غير شنيده باشند يا افترا به غير بزنند هم مى‏شود.
--------------------------------------------------
[1] .  مجمع البيان: ج5، ص183 و تفسير الصافى: ج2، ص410 ـ 411.
[2] .  و محققاً ظن، انسان را بى نياز نمى‏كند از حق به مقدار خردلى كه بايد به دست آورد. سوره يونس: آيه 36 .

نوشتن دیدگاه