66   « الاْنَ خَفَّفَ اللّه‏ُ عَنْكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللّه‏ِ وَاللّه‏ُ مَعَ الصّابِرِينَ »
ترجمه :
66. الآن خداوند سبك فرمود بر شما و برداشت اين حكم را كه يك بر ده مقابله كنيد و مى‏داند كه در شما ضعف است، پس اگر بوده باشد از شما صد نفر صبركننده غالب بر دويست نفر آن‏ها مى‏شوند و اگر بوده باشد هزار از شما غالب مى‏شوند بر دو هزار آن‏ها به اذن خداوند و خداوند با صبركنندگان است.
تفسير :
[آسان شدن تكليف جهاد به خاطر ضعف شما]
«الآْنَ خَفَّفَ اللّه‏ُ عَنْكُمْ»، از اين جمله استفاده مى‏شود كه آيه قبل و لو به لسان خبر است، لكن در معنى تكليف است؛ يعنى بايد اگر كفار ده برابر شما باشند با آن‏ها جهاد كنيد و خداوند غلبه و ظفر را نصيب شما مى‏كند، زيرا
تخفيف در مورد تكليف است نه اخبار و فعلاً نظر به اينكه «وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً»،[قرائتِ] سياهى به فتحه است و بعضى به ضمه خوانده‏اند، و مكرر گفته‏ايم معتبر سياهى است[1] و مناسب هم از حيث معنى همين است، زيرا ضعف به ضم به معنى سستى بدن است و كمى قوّت بدنى، لذا در آيه شريفه
«اللّه‏ُ الَّذِى خَلَقَكُمْ مِنْ ضَعْفٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّةً ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ ضَعْفاً»[2]، در هر سه مورد مضموم است مطابق صحائف شيعه به خلاف صحائف عامه كه مفتوح قرائت كردند و همچنين در حديث شريف كساء:
«إِنّي لَأَجِدُ في بَدَني ضُعْفاً»[3] مضموم است. و اما در اين آيه مفتوح است و به معنى سستى ايمان و روح ايمانى است حكم از ده برابر به دو برابر رسيد.
«فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ» صد نفر باشيد «صابِرَةٌ» كه قوه صابره داشته باشيد «يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ»، زيرا ضعيف الايمان قوى‏تر است بر فاقد الايمان، لذا حكما گفتند وجود ضعيف بهتر از عدم صرف است و در باب صدقه هم خبر از
امير المؤنين عليه‏السلام است كه صدقه قليله بهتر از ترك است[4].
«وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ»؛ هزار صابر باشيد «يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ». و بدانيد در هر حال نيرو از شما نيست بلكه به اذن اللّه‏ است، چون هيچ فعلى در عالم واقع نمى‏شود مگر به اذن اللّه‏ «ما قَطَعْتُمْ مِنْ لِينَةٍ أَوْ تَرَكْتُمُوها قائِمَةً عَلى أُصُولِها فَبِإِذْنِ اللّه‏ِ»[5].
«وَاللّه‏ُ مَعَ الصّابِرِينَ» «صبر» در هر موردى مناسب همان مورد است، در مورد جهاد ثبات قدم و عدم فرار و تحملِ مشاقِ حرب است.
--------------------------------------------------------------
[1] .  ر.ك: همين تفسير، ج1، ص118.
[2] .  خداوند آن خدايى است كه شما را خلق فرموده از ضعف، پس از آن مقرر فرمود از بعد ضعف قوت به شما عنايت كرد سپس بعد از قوت، ناتوانى و پيرى داد. سوره روم: آيه 54 .
[3] .  من در بدن خود احساس ضعف مى‏كنم. شرح احقاق الحق: ج2، ص555 و الأسرار الفاطمية : ص183 و 200 .
[4] .  دعائم الاسلام : ج2 ، ص333 ، ح1259 ؛ المحلى: ج8، كتاب الهبات ، ص93؛ المبسوط ، سرخسى : ج30، ص273 و العجاب فى بيان الأسباب: ج1، ص483. در اين منابع مضمون آن نقل شده و به جز دعائم كه از پيامبر  صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نقل كرده است .
[5] .  آنچه قطع مى‏كنيد از درخت خرما يا وامى‏گذاريد ايستاده بر ريشه‏هاى آن‏ها پس به اذن خداى متعال است. سوره حشر: آيه 5 .

نوشتن دیدگاه