228  « وَالْمُطَلَّقاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ وَلا يَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ يَكْتُمْنَ ما خَلَقَ اللّه‏ُ فِى أَرْحامِهِنَّ إِنْ كُنَّ يُؤمِنَّ بِاللّه‏ِ وَالْيَوْمِ الاْ خِرِ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِى ذلِكَ إِنْ أَرادُوا إِصْلاحاً وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِى عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللّه‏ُ عَزِيزٌحَكِيمٌ »
ترجمه :
228 . و زنان طلاق داده شده به اندازه سه پاكى[1] به خود انتظار دهند ، و براى آن‏ها حلال نيست كه آنچه در ارحام آن‏ها خدا آفريده است پنهان كنند اگر ايمان به خدا و روز بازپسين دارند و شوهران آن‏ها سزاوارترند به بازگشتن اين زنان به طرف آن‏ها اگر اصلاح و سازگارى را اراده نمايند ، و براى زنان حقى است بر مردان ، مانند آنچه مردان را بر زنان مى‏ باشد مطابق معروف ، و براى مردان درجه و فضيلتى بر زنان است و خداوند غالب و حكيم است .  
تفسير :
« وَالْمُطَلَّقاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ » ، « طلاق » به معنى رهايى است ، و مطلّقات زنانى هستند كه شوهرانشان آن‏ها را طلاق داده ‏اند به شرايطى كه در باب طلاق مذكور است . و كلمه « مطلّقات » اگرچه اطلاق و عموميت دارد ، ولى به قرينه حكم عدّه ، مراد زوجات مدخوله غير يائسه مى‏ باشند ؛ زيرا غير مدخوله و يائسه عدّه ندارند ، و امّا از حيث اين حكم تفاوتى بين طلاق رجعى و بائن نيست ، اگر چه در حكم بعد متفاوت مى ‏باشد ، چنانچه بيايد و همچنين شامل ذات حمل نيست ؛ زيرا ذات حمل اگر چه عدّه دارد ولى عدّه او به نصّ آيه شريفه « وَأُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ »[2] تا وضع حمل است ، بلى هر گاه وضع حمل پيش از مدت عدّه غيرِ حامل باشد ، ملاك انقضاى مدت غيرِ حامل است ، به اين معنى كه عدّه حامل أبعدالأجلين مى ‏باشد[3] . و « تربّص » به معنى صبر كردن و خوددارى نمودن است كه عبارت از عدّه نگاه داشتن مى‏ باشد .
و « قروء » جمع « قرء » است و اين وزن جمعْ اگر چه براى كثرت است و مناسب « ثلاثة » جمع قلّت است كه « اقراء » باشد ، لكن به مناسبت لفظ مطلّقات كه شامل جميع زن‏ هاى مطلقه مى‏ شود و به واسطه اينكه زن بعد از سه طلاقْ بائن مى‏ شود جمع كثرت آورد ، و اقراء نيز مانند قروء جمع كثرت است ، چنانچه در حديث آينده است .
و « قرء » از لغت اضداد است ، هم اطلاق بر حيض مى ‏شود ، چنانچه در حديث است : « دَعِي الصلاةَ أيّام إقرائكِ[4] ؛ يعنى نماز را ايام حيض ترك كن » ،
و هم اطلاق بر طُهر مى‏ شود . و بنابر مذهب شيعه و جماعتى از عامّه مراد از « قرء » در آيه شريفه طهر است ؛ بنابراين ايام عدّه طلاق سه طهر است ؛ يكى طهرى كه در آن طلاق واقع مى ‏شود و پس از آن دو مرتبه حيض و دو مرتبه طهر كه حاصل شد ، همين كه طهر سوم تمام شد و حايض گرديد عدّه منقضى مى‏ گردد ، و اقلّ مدت عدّه بيست و شش روز و دو لحظه است ، با اين فرض كه طلاقْ در طهرِ غير مواقعه واقع شود و يك لحظه پس از طلاق حائض گردد به اقل مدت حيض كه سه روز است پس طاهر گردد به اقل مدت طهر كه ده روز است و دو مرتبه حائض شود به اقل حيض و طاهر شود به اقل طهر و پس از آن لحظه[اى ]كه حائض گرديد عدّه منقضى مى ‏گردد .
« وَلا يَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ يَكْتُمْنَ ما خَلَقَ اللّه‏ُ فِى أَرْحامِهِنَّ » ؛ يعنى زنان مطلّقه حامله روا نيست كه حمل خود را مكتوم [= پنهان] دارند ؛ زيرا عدّه آنان باقى است تا وضع حمل ، و زوج در مدت حمل حق رجوع دارد و بر زن حرام است كه حمل خود را كتمان كند ، چنانچه از حضرت صادق عليه‏ السلام در البرهان نقل نموده :  « فلا يحلّ لها أن تكتم حملها ، و هو أحّق بها في ذلك الحمل ما لم تضع »[5].
و بعضى گفتند مراد از كتمان « ما خَلَقَ اللّه‏ُ فِى أَرْحامِهِنَّ » ، كتمانِ حيض است .
و بعضى گفتند كتمانِ حيض و حمل هر دو است ، و در مجمع البيان اين قول را به حضرت صادق عليه‏ السلام نسبت داده است[6] .
« إِنْ كُنَّ يُؤمِنَّ بِاللّه‏ِ وَالْيَوْمِ الاْ خِرِ » ؛ يعنى مقتضاى ايمان به خدا و روز جزا اين است كه حمل خود را كتمان نكند ، نه اينكه حرمت كتمان مشروط به ايمان باشد .
« وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِى ذلِكَ إِنْ أَرادُوا إِصْلاحاً » ، اين حكم مختص به طلاق رجعى ، يعنى طلاق اول و دوم است كه شوهر حق دارد در ايام عدّه تا منقضى نشده رجوع نمايد ، و امّا در طلاق بائن حق رجوع ندارد ، بلكه در بعض اقسامِ آن محتاج به عقد جديد ، و در بعض اقسام محتاج به محلل است و در بعضىْ موقوف به رجوع زوجه در بذل است كه طلاق خلعى باشد و در بعضى ديگر حرام مؤّد است، و مقصود از جمله « إِنْ أَرادُوا إِصْلاحاً » اين است
كه غرضِ زوج از رجوعْ اصلاح باشد ، نه اضرار به زوجه ، كه اگر غرض او اضرار باشد رجوع حرام است ؛ زيرا اضرار به مسلمان حرام مى‏ باشد ، ولو اينكه اگر رجوع نمود احكام رجوع بر آن بار مى‏ شود .
[ حقوق متقابل زن و شوهر]
« وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِى عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ » ؛ يعنى حقوق زوجيت يك طرفى نيست ، بلكه همين طور كه زوج حقوقى بر زوجه دارد ، زوجه نيز حقوقى بر زوج دارد . و حقوق زن بر مرد علاوه از مهر ، عبارت از حق نفقه و كسوه [ = لباس ؛ پوشاك ] و سكنا به مقدار معروف مطابق شئونِ او و تمكن مرد است و همچنين حق مضاجعت[7] و مواقعت[8] و غير اين‏ها از حقوق مستحبه ، و بر مرد است كه لوازم زندگى زن از خدمت خانه و طبخ و خريد و لباس شويى و كناسه [= نظافت وجارو كردن ]و خياطت و نحو اين‏ها را فراهم كند و حق ندارد به زن در اين‏گونه امور تحكّم نمايد و حتى بچه‏ دارى و شيردادن بچه را حق ندارد از او مطالبه كند و زن مى ‏تواند براى آنْ مطالبه اجرت نمايد .
اگر چه بر زن مستحب است كه نسبت به كارهاى خود و شوهرش از خانه دارى و بچه‏ دارى و شيردادن و نحو اين‏ها خود قيام كند . و امّا حقوق مرد بر زن ، اهمّ آن‏ها اطاعت زن از شوهر است و زن حق ندارد بدون اجازه شوهر از خانه بيرون رود ، حتى خانه پدر و مادر ، كه اگر بدون اجازه از خانه بيرون رود ملائكه آسمان او را لعنت مى‏ كنند تا برگردد . و اعمال مستحبه ، مانند نماز مستحبى و روزه مستحبى و زيارت مستحبى و امثال اين‏ها را نيز با نهى او نمى ‏تواند به جا آورد و نسبت به مقاربت و مواقعه هر موقع كه شوهر بخواهد بايد تمكين شود ، مگر اينكه عذر شرعى ، مانند حيض و احرام و روزه واجب و نحو اين‏ها داشته باشد ، و جايز نيست بدون اجازه شوهر در اموال او تصرف نمايد ، و جايز نيست براى غير شوهر زينت كند و با نامحرمان تماس بگيرد و بايد حفظ ناموس شوهر خود را بنمايد و غير اين‏ها .
« وَلِلرِّجالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ » ؛ يعنى در عين حال كه حقوق همانند بين زنان و شوهران برقرار نمود منزلت و مرتبت مردان را بر آنان نيز حفظ فرمود ، و حتى از رسول اكرم صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله روايت شده كه فرمود :« لو كنتُ آمراً أحداً[أن] يسجد لأحدٍ لأمرتُ المرأةَ أن تسجد لزوجها »[9] . و از حضرت باقر عليه‏ السلام روايت شده كه فرمود :
« جاءت امرأة إلى رسول اللّه‏ صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله فقالت : يا رسول اللّه‏ ، ما حقّ الزوج على المرأة؟ فقال لها : [أن] تطيعه و لا تعصيه ، و لا تتصدّق بشيءٍ من بيته إلاّ بإذنه ، ولا تصوم تطوّعًا إلاّ بإذنه ، و لا تمنعه نفسها و إن كانت على ظهر قتب ، و لا تخرج من بيتها إلاّ بإذنه ، فإن خرجت بغير إذنه لعنتها ملائكة السماء و ملائكة الأرض و ملائكة الغضب و ملائكة الرحمة حتى ترجع إلى بيتها : فقالت : يا رسول اللّه‏ ،من أعظم الناس حقّاً على الرجل؟ قال : والداه ، قالت : فمن أعظم الناس حقاً على المرأة؟ قال : زوجها ، قالت : أفما لي عليه من الحق مثل ما له عليّ؟ قال : لا : و لا من كلّ مائةٍ واحدة »[10] . « وَاللّه‏ُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ » ؛ و خداوند عزيز است ، يعنى غالب و حكيم است ؛ يعنى احكام و تشريعات او موافق حكمت و صلاح فرد و اجتماع است .
---------------------------------------------------------------
[1] .  يعنى سه مرتبه حائض شده و پاك شوند .
[2] .  و زنان آبستن عدّه آن‏ها وضع حمل آن‏هاست . سوره طلاق : آيه 4 .
[3] .  يعنى اگر زن باردار تا قبل از سه دوره پاكى از حيض  تقريباً سه ماه  وضع حمل كند ، عده او تمام نمى‏ شود ، بلكه بعد از وضع حمل خود نيز بايد عده نگاه دارد تا به اندازه سه ماه از وقت طلاق بگذرد .
[4] .  كافى : ج3 ، ص88 ، ح1 ؛ تهذيب الأحكام : ج1 ، ص382 ، ح6 و وسائل الشيعة : ج2 ، ص278 ، ضمن ح4 .
[5] .  جايز نيست كه زن آنچه را كه در رحم دارد [فرزند خود را] مخفى كند و او [يعنى شوهر ]به اين زن تا زمانى كه فرزند را به دنيا نياورده ، شايسته‏ تر است . تفسير البرهان : ج1 ، ص486 ، ح14 ؛ تفسير عياشى : ج1 ، ص134 ، ح257 و نور الثقلين : ج1 ، ص269 ، ح853 .
[6] .  ر . ك : مجمع البيان : ج2 ، ص574 .
[7] .  هم بستر شدن، با هم خوابيدن.
[8] .  جماع كردن ، نزديكى .
[9] .  اگر من مى‏ توانستم كه فردى را به سجده كردن فردى ديگر دستور بدهم ، به زن دستور مى‏ دادم كه به شوهرش سجده كند . من لا يحضره الفقيه : ج3 ، ص285 ، ح4515 و مجمع البيان : ج2 ، ص575.
[10] .  زنى نزد پيامبر خدا آمد و گفت : يا رسول اللّه‏! حق شوهر بر زن چيست؟ ايشان فرمودند :
برزن واجب است كه از شوهر خود اطاعت كرده و نافرمانى او را نكند و بدون اجازه او چيزى از اموال خانه ‏اش را صدقه ندهد و روزه مستحبى نگيرد و خودش را از او منع نكند ، اگر چه بر پشت شتر باشد . و بدون اجازه او از خانه ‏اش بيرون نرود و اگر بدون اجازه از خانه بيرون رفت ، فرشتگان آسمان و زمين و فرشتگان غضب ورحمت ، تا وقتى كه به خانه برگردد ، او را لعنت مى‏ كنند . آن‏گاه آن زن گفت : يا رسول اللّه‏! چه كسى بزرگ‏ترين حق را بر مرد دارد؟ فرمود : پدر و مادرش . گفت : چه كسى بزرگ‏ترين و بيشترين حق را بر زن دارد؟ فرمود : شوهرش . گفت : آيا همانند حقى كه او بر من دارد ، من هم بر او دارم؟ فرمود : نه ، حتّى از صد حق ، يكى هم ندارى . من لا يحضره الفقيه : ج3 ، ص284 ، ح4513 ؛ مجمع البيان : ج2 ، ص575 و تفسير البرهان : ج1 ،ص486 ، ح1.

نوشتن دیدگاه