172 « يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَاشْكُرُوا للّه‏ِِ إِنْ كُنْتُمْ إِيّاهُ تَعْبُدُونَ »
ترجمه :
172 . اى كسانى كه گرويده ‏ايد! بخوريد از چيزهاى پاكيزه[اى] كه ما به شما روزى داده‏ ايم و خدا را شكرگزارى كنيد اگر او را پرستش مى ‏نماييد .
تفسير :
« يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا » انصرافِ خطابْ از عموم ناس به خصوص مؤمنين از باب تلطّف و عنايت خاصّه حقّ تبارك و تعالى نسبت به آن‏ها و اشعار به اين است كه مقصود اصلى و اولى از ايجاد طيبات و نعم الهى برخوردارى مؤمنين از آن‏هاست و بهره بردارى كفار و معاندين ثانياً و بالعرض است ، چنانچه غرض از اصل خلقت بشر ، پيدايش مؤمنين از انبيا و اوليا و پيروان واقعى آن‏ها بوده كه در اين عالم و عالم ديگر به نعم الهى متنعم شوند[1] ، چنانچه مفاد بسيارى از اخبار و ادعيه و زيارات ، مخصوصاً زيارت جامعه است.
« كُلُوا » امر در اينجا ظاهر در ترخيص است و تعريض بر كسانى است كه خود را از خوردن طيبات محروم مى ‏كنند و رهبانيت اختيار مى‏ نمايند و در حديث از معصوم [رسول اكرم صلى‏ الله ‏عليه ‏و ‏آله] است كه فرمود : « إنّ اللّه‏ يحبّ أن يؤذ بِرُخَصِهِ كما يحبُّ أن يؤذ بعزائمه »[2] .
و از حضرت هادى عليه ‏السلام روايت شده كه فرمود : « إنّ اللّه‏ يغضب على من لا يقبل رُخَصِهِ »[3] .
« مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ » تعبير به « مِن » تبعيضيه براى اين است كه خوردن همه « طيّبات » ، بلكه رسيدن به همه آن‏ها مقدور نيست ؛ يعنى هرمقدار كه مايل باشيد و در دسترس شما گذارده شود .
و تعبير به « طَيِّباتِ » در اينجا براى تعريض بر نهى از خبائث نيست ؛ زيرا مقام مناسبت ندارد ، بلكه در مقام امتنان و تفضل است كه مى‏ فرمايد مأكولاتِ شما را مطابق حكمت و مصلحت ، طيّب و پاكيزه قرار داديم تا از آن‏ها لذت ببريد و ملايم طبع شما باشد و موجب شود كه مُنعم خود را سپاسگزار باشيد .
و تعبير به « رَزَقْناكُم » نيز براى اظهار تلطّف و ازدياد شكر است ؛ زيرا با اين تعبير مخاطب بى ‏درنگ متوجه منعم مى ‏شود ، بر خلاف «رُزِقْتُم»[4] كه اين خصوصيات را ندارد و اين جمله به منزله بيان علّت براى جمله بعد است كه « واشْكُرُوا » باشد .
« وَاشْكُرُوا للّه‏ِِ » شكر مُنعم به حكم عقل لازم و واجب است و به نصّ آيه شريفه « لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ »[5] موجب مزيد نعمت مى‏ شود و براى شكر اقسامى است :
1 . شكر قلبى ، به اين معنى كه قلباً معتقد باشد كه همه نعم از جانب حق و مستند به اوست و به اسباب ظاهريه از مال و جاه ، علم و قدرت ، مقام و منصب ، رئيس و مشترى و ساير وسايل مستند نداند و مثل اكثر مردم نباشد كه به زبان اظهار كنند كه همه نعمت‏ها مستند به حق است ، ولى در باطن مستند به اين امور بدانند و چون موقع آزمايش پيش آيد و مانند قارون به او گفته شود : « أَحْسِنْ كَما أَحْسَنَ اللّه‏ُ إِلَيْكَ »[6] ، باطن خود را ظاهر ساخته و بگويد : « إِنَّما أُوتِيتُهُ عَلى عِلْمٍ عِنْدِى »[7] .
2 . شكر عملى ، به اين معنى كه هر نعمتى را براى آن غرضى كه خداوند عنايت فرموده صرف كند .
3 . شكر لسانى ، كه به زبانْ اظهار امتنان و قدردانى نمايد .
4 . شكر جوارحى ، به اين معنى كه خدا را عبادت و پرستش كند ، نماز و روزه و ساير فرايض و مستحبات را به جاى آورد ، مخصوصاً سجده شكر كند كه در اخبارْ فضيلت بسيار براى آن ذكر شده و در پنج مورد مستحب شمرده شده :
در مورد افاضه نعمت و رفع بلا و تذكّر نعم سابقه و دفع بليّات سابقه و در مورد موفقيت به عبادت . و تفصيل شكر در ذيل آيه شريفه « الْحَمْدُ للّه‏ِِ رَبِّ الْعالَمِينَ » گذشت[8] .
« إِنْ كُنْتُمْ إِيّاهُ تَعْبُدُونَ » مفاد اين قضيه شرطيه اين نيست كه اگر او را عبادت نمى ‏كنيد شكر او هم لازم نيست ، بلكه اين شرط از باب ترغيب و تحريص مؤمنين به شكرگزارى خداست ؛ يعنى شما كه به خدا و منعم حقيقى خودتان ايمان آورده ‏ايد و تنها او را پرستش مى ‏كنيد ، لازمه اين ايمانِ شما اين است كه شكرگزار او باشيد و از مثل شما انتظار نمى ‏رود كه كفران نعمت كنيد ، امّا كفار و مشركين اگر شكرگزارى نمى‏ كنند براى اين است كه اولاً ، به خداى ايمان نياورده و او را منعم حقيقى نمى ‏دانند و ثانياً ، غير خدا را مؤثر دانسته و پرستش مى ‏كنند و ثالثاً ، بر فرض شكرگزارى كنند ، براى آن‏ها فايده ‏اى ندارد ؛ زيرا لازمه قبول عبادت و شكر حق ، ايمان به اوست .
---------------------------------------------------------------------
[1] .  از نعمت‏هاى خداوند بهره‏مند شوند .
[2] .  خداوند متعال همان گونه كه دوست دارد به و اجبات او عمل شود ، دوست دارد كه به آنچه كه مباح و مستحب نموده نيز عمل شود . مجمع البيان : ج2 ، ص504 و وسائل الشيعة : ج1 ، ص108 ، ح1 .
[3] .  خداوند به كسى كه دستورات مباح و مستحب او را قبول نمى ‏كند خشم مى ‏گيرد . امالى طوسى : ص299 ، ح587 ؛ بحار الأنوار : ج50 ، ص127 ، ح4 و سفينة البحار : ج2 ، ص367 .
[4] .  روزى داده شده ‏ايد .
[5] .  هر آينه اگر شكر كرديد ، پس براى شما زياد مى ‏كنم . سوره ابراهيم : آيه 7 .
[6] .  احسان كن ، همان نحوى ‏كه خداوند به تو احسان فرموده . سوره قصص : آيه 77 .
[7] .  اين دولت و ثروتى كه پيدا كردم و به من داده شد در اثر علم و صنعت خود پيدا كردم . همان، آيه 78 .
[8] .  ر .ك : همين تفسير ؛ ج1 ، ص212 .

نوشتن دیدگاه