153 « يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاةِ إِنَّ اللّه‏َ مَعَ الصّابِرِينَ »
ترجمه :
153 . اى كسانى كه ايمان آورديد! كمك بخواهيد به صبر و نماز ، همانا خدا با صبر كنندگان است .
تفسير :
« يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا » خطاب به جميع مؤمنين است كه در رأس آن‏ها اميرالمؤمنين و ائمه طاهرين عليهم ‏السلام هستند ؛ چنانچه در اخبار بسيارى وارد شده ، مانند روايت برهان از ابن عباس از پيغمبر اكرم صلى‏ الله ‏عليه ‏و‏ آله كه فرمود : « ما أنزل اللّه‏ آية فيها« يا أيـّها الذين آمنوا » إلاّ و عليّ رأسها و أميرها »[1] .
و نيز از عكرمة[2] از ابن عباس نقل مى‏ كند : « ما أنزلَ اللّه‏ُ آيةً في القرآن يقول فيها : « يا أَـُّهَا الَّذينَ آمَنُوا » إِلاّ كان عليّ بن أبي طالب شريفها و أميرها »[3] .
و البته ، هر چه ايمان كامل ‏تر و مراتب آن بالاتر باشد شمول آيه نسبت به آن واضح‏ تر و ظاهرتر است .
« اسْتَعِينُوا » امر ارشادى است ؛ زيرا بنده در همه امور محتاج به « اعانت » حق جلّ و علاست ، چه در امور اختياريه ؛ چون فاعل بالاستقلال نيست اگر چه فاعل بالاختيار است و چه در امور خارج از اختيار ؛ زيرا فقير صرف است و دست احتياجش از هر طرف دراز و به كمك و اعانت پروردگار نيازمند است.
و اعانت حق ، محل قابل مى ‏خواهد و قابليت به دو چيز محقق مى ‏گردد ، يكى «صبر» و تحمل در مكاره دهر و مصايب و شدايد روزگار ؛ زيرا كه هر چند صبر تلخ است ، ولى عاقبتْ ميوه شيرين و پرمنفعت دربر خواهد داشت و چنانچه فرموده ‏اند : « الصبرُ مِفتاحُ الفَرَج »[4] .
و همچنين صبر بر مشقت و زحمت عبادت و تحصيل معارف و اخلاق فاضله و صبر بر كفّ [= بازداشتن] نفس از شهوات و لذايذ معاصى و هواهاى نفسانى ، چنانچه اميرمؤمنان در صفات پرهيزكاران مى ‏فرمايد : « صبروا أياماً قليلة فأعقبتهم راحةٌ طويلةٌ »[5] و تفسير صبر در اين آيه به روزه و جهاد از باب بيان مصداق است.
و ديگر «نماز» است كه بالاترين وسيله توجه به مبدأ و تقرب به حق و استمداد و استعانت از مبدأ فيض است. و بعضى « صلات » را در اين آيه به دعا تفسير نموده و ما اهميت دعا را در ذيل آيه « وَيُقِيمُونَ الصَّلاةَ » بيان داشتيم[6] .
و بعضى به فرايض و نوافل بلكه صلوات مبتدئه تفسير نموده‏ اند ، چنانچه درباره هر يك از اين معانى اخبارى هم وارد شده و از تفسير عياشى از فضيل[7] از حضرت باقر عليه ‏السلام روايت شده كه فرمود :  « يا فُضَيل ، بَلِّغ من لَقيِتَ من موالينا عنّا السلام و قل لهم : إنـّي أقول : إنـّي لا أغني عنكم من اللّه‏ شيئاً إلاّ بورع ، فاحفَظوا ألسنتكم ، و كُفُّوا أيدِيَكم ، و عليكم بالصبر و الصلاة إنّ اللّه‏ مع الصابرين »[8] .
و مراد از معيت خدا با صابرين ، نصرت و اعانت و توفيق و ارشاد و هدايات خاصّه و افاضه خيرات و دفع بليّات و انجاح مقاصد و ساير تفضلات اوست كه شامل حال صابرين مى ‏شود و بالاتر از همه اجر و مثوبت اخروى است كه درباره آن‏ها مى ‏فرمايد : « إِنَّما يُوَفَّى الصّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ »[9] .
-------------------------------------------------
[1] .  خداوند متعال هر آيه ‏اى كه در آن« يا أيّها الّذين امنوا » است نازل كرده است ، على عليه ‏السلام در رأس آن آيه و امير و فرمانده آن مى ‏باشد . تفسير البرهان : ج1 ، ص 359 ، ح4 ؛ حلية الأولياء : ج1 ، ص 64 و بحار الأنوار : ج35 ، ص 352 ، ح41 .
[2] .  مختصرى از شرح حال وى در همين تفسير ، ج1 ، ص 100 ذكر شد .
[3] .  خداوند متعال هرآيه ‏اى در قرآن كه مى‏ گويد « يا أيها الّذين آمنوا » فرو فرستاده است ،
على بن ابى طالب عليه‏ السلام بزرگ و شريف آن آيه و امير آن مى‏باشد . مناقب خوارزمى : ص 280 ، ح272 ؛ كنز العمال : ج13 ، ص 47 ، ح36349 ؛ تاريخ الخلفاء : ص171 ؛ حلية الأولياء : ج1 ، ص 64 ؛ بحار الأنوار : ج35 ، ص352 ، ح39 و 42 وتفسير البرهان : ج1 ، ص359 ، ح5 .
[4] .  صبر ، كليد گشايش كارهاست . شرح نهج البلاغة ابن ابى الحديد : ج20 ، ص 461 ، ح514 و بحار الأنوار : ج68 ، ص 75 .
[5] .  روزهاى اندكى را صبر مى‏ كنند و در پى آن ، آسايش و راحتى طولانى مدت دارند . كافى : ج2 ، ص 132 ، ضمن ح15 و بحار الأنوار : ج65 ، ص 193 ، ح48 به نقل از كنز الكراجكى .
[6] .  ر . ك : همين تفسير : ج1 ، ص 348 .
[7] .  مختصرى از شرح حال وى در همين تفسير، ج1، ص 117 ذكر شده است.
[8] .  اى فضيل! هر كس از دوستان ما را كه مى‏ بينى ، به آن‏ها از طرف ما سلام برسان و بگو : من مى‏گويم : من جز به ورع ، هيچ چيزى براى شما از خدا كفايت نمى ‏كنم ، پس زبانتان را حفظ كنيد و دستانتان را  از گناه و تجاوز  نگاه داريد و صبر نموده و نماز بخوانيد كه خدا با صابران است . تفسير عياشى : ج1 ، ص 87 ، ح124 ؛ تفسير البرهان : ج1 ، ص 395 ، ح1 ونور الثقلين : ج1 ، ص 174 ، ح441 .
[9] .  جز اين نيست كه خداوند ايفا مى ‏فرمايد صبركنندگان را اجر آن‏ها را بدون حساب. سوره زمر : آيه 10 .

نوشتن دیدگاه