132   « وَوَصّى بِها إِبْراهِيمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يا بَنِىَّ إِنَّ اللّه‏َ اصْطَفى لَكُمُ الدِّينَ فَلا تَمُوتُنَّ إِلاّ وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ »
ترجمه :
132 . و ابراهيم و يعقوب فرزندانشان را به مِلّت حنيفه[1] سفارش نمودند و گفتند : اى فرزندان من! همانا خداوند براى شما دين اسلام و حنيفه را انتخاب فرموده ؛ پس نميريد ، مگر در حالى كه مسلمان باشيد .
تفسير :
« وصيت » در لغت به معنى پيوستن چيزى به غير است ، چنانچه در كلمات اصحاب ذكر شده و در جواهر به « عهد » تفسير نموده[2] و ظاهر اين است كه نظر او به وصيت مصطلح است ، و معنى عام وصيت سفارش و اندرز و نصيحت و قرارداد و معاهد و نحو اين‏هاست ، چنانچه در آيات شريفه است : « يُوصِيكُمُ اللّه‏ُ فِى أَوْلادِكُمْ »[3] ،« وَوَصَّيْنَا الاْءِنْسانَ بِوالِدَيْهِ »[4] ، و « وَلَقَدْ وَصَّيْنَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَإِيّاكُمْ أَنِ اتَّقُوا اللّه‏َ »[5] ، و « شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ ما وَصّى بِهِ نُوحاً وَالَّذِى أَوْحَيْنا إِلَيْكَ وَما وَصَّيْنا بِهِ إِبْراهِيمَ وَمُوسى وَعِيسى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلا تَتَفَرَّقُوا . . . »[6]الآية و غير اين‏ها از آيات ديگر .
و در مرجع ضمير « بِها » از ابن عباس نقل شده كه كلمه اخلاص است كه مفاد آيه قبل مى ‏باشد ؛ ولى ظاهر اين است كه مرجع ضميرْ « مِلّةِ »[7] باشد كه در آيه قبل است ؛ يعنى ابراهيم و يعقوب فرزندان خود را به ملت حنيفه سفارش نمودند .
و يعقوب عطف بر ابراهيم است و تقدير اين است كه « و وصى بها يعقوب بنيه أيضاً » و يعقوب فرزند اسحاق پسر ابراهيم بوده .
و جمله « يا بَنِىَّ . . . » [الى آخر] ، « موصى بها » ؛ يعنى امرى است كه ابراهيم و يعقوب فرزندان خود را به آن وصيت نمودند .
و مراد از « دين » ، دين اسلام به معنى عامّ آن است ، چنانچه مى ‏فرمايد : « إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللّه‏ِ الاْءِسْلامُ »[8] .
« فَلا تَمُوتُنَّ إِلاّ وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ » اگر گفته شود : با اينكه موت امر غير اختيارى است ، چگونه متعلق نهى قرار گرفته؟ در جواب گوييم : بازگشت اين نهى به امر اختيارى است و تقدير اين است كه « إلزموا الإسلام لِئلاّ يقع موتكم ، إلاّ فى هذا الحال ؛ يعنى هميشه ملازم مسلمانى باشيد تا اينكه مرگ نيابد شما را مگر در حال مسلمانى » . و امّا « موت » نسبت به حيات نباتى و حيوانى امر عدمى است ، يعنى زوال قوّه نموّ [= رشد] و انبات ، و زوال بخار متصاعد از قلب عبارت از موت نباتى و حيوانى است ؛ ولى نسبت به حيات انسانى عبارت از انتقال از نشئه ‏اى به نشئه‏ اى ديگر است و تفصيل اين مطلب را در الكلم الطيب متذكر شده ‏ايم[9] .
--------------------------------------------------------
[1] .  دين مستقيم و راست .
[2] .  جواهر الكلام : ج2 ، ص241 .
[3] .  به ‏درستى كه خداوند سفارش مى فرمايد در باب ميراث فرزندان . سوره نساء : آيه 11 .
[4] .  و سفارش كرديم ما انسان را كه به والدين ، پدرومادر خود ، نيكى كند . سوره عنكبوت : آيه8 .
[5] .  و هر آينه سفارش كرديم و دستور داديم به كسانى كه قبل از شما بودند از كسانى كه برآن‏ها كتاب فرستاديم و به شما هم سفارش كرديم كه متقى باشيد . سوره نساء : آيه 131 .
[6] .  خداوند تشريع فرمود[= وضع كرد ، قانون گذاشت] از براى شما مسلمين از دينْ آنچه سفارش كرديم به او نوح را و آن دينى كه وحى فرستاديم به سوى تو و فرستاديم بر ابراهيم و موسى و عيسى ؛ البته بايد اينكه به پا آريد دين را و متفرق نشويد . سوره شورى : آيه 13 .
[7] .  همين سوره : آيه 130 .
[8] .  محقّق است كه دين مرضى نزد خداوند ، اسلام است . سوره آل عمران : آيه 19 .
[9] .  الكلم الطيب : ص 641 ـ 642 .

نوشتن دیدگاه