115 « وَللّه‏ِِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللّه‏ِ إِنَّ اللّه‏َ واسِعٌ عَلِيمٌ »
ترجمه :
115 . مشرق و مغرب براى خداست ، پس به هر طرف رو بگردانيد آنجا مورد توجه خداست ، به درستى كه خدا محيط به همه چيز و داناى به ‏هر قصدى است .
تفسير :
« للّه‏ِِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ » ذكر « مشرق » و « مغرب » در آيه براى مثال و نمونه است ؛ يعنى همه جهات براى خدا و در حيطه علم و قدرت و سلطنت اوست به قرينه جمله بعد ، كه عموم در همه امكنه و جهات است و مقيد به قيدى نشده ، و مى ‏توان گفت مشرق و مغرب دو جهت اضافى است كه شامل جميع جهات مى‏ شود ؛ زيرا پس از اثبات كرويّت زمين  و حركت وضعى آنْ هر نقطه ‏اى از نقاط آن مشرق و مغرب است و تنها دو نقطه جنوب و شمال حقيقى از آن مستثناست و از اين جهت در آيات ديگر نيزْ اين تعبير شده ، مانند « وَرَبُّ الْمَشارِقِ »  و « رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ ». ولامِ « للّه‏ِِ »لامِ ملكيه است ؛ يعنى همه جهات و نقاط ملك خداست و هيچ مكانى از تحت علم و قدرت و احاطه او بيرون نيست. بنابراين خداوند جسم نيست كه در مكانى و جهتى دون ساير امكنه و جهات باشد ، بلكه به همه جهات و به جميع عوالم احاطه دارد ؛ و شايد كلمه « واسِعٌ » اشاره به همين معنى باشد ، چنانچه مى‏ فرمايد : « وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ » ، « وَإِذا سَأَ لَكَ عِبادِى عَنِّى فَإِنِّى قَرِيبٌ » ، و مراد از احاطه ، احاطه جسمى به جسم ديگر نيست ، بلكه احاطه قيّوميت و قدرت است. و امّا توجه به كعبه در حال نماز و نحو آن ، نه براى اين است كه خداوند درطرف كعبه باشد ، بلكه براى احترام كعبه است ، كه بيت اللّه‏ الحرام و قبله مسلمين است و همچنين توجه به بالا و بلند كردن دست به طرف بالا در حال دعا براى اين است كه نزول بركات از طرف بالاست و از اين جهت در بسيارى موارد قبله شرط نيست ، مانند نماز در حال حركت ، سواره يا پياده و ذكر و دعا و تلاوت قرآن در غير صلات و امثال اين‏ها كه استقبال در آن مستحب است ، يا شرط نيست.
و مراد از جمله « فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللّه‏ِ » اين است كه به هر طرف توجه كنيد توجه به خداست و از اين استفاده مى ‏شود كه در توجه به خدا قصد و نيت و خلوص لازم است نه جهت و طرف ، مگر در مواردى كه جهت و توجه به طرف مخصوص شرط شده باشد .
و توهّم نشود كه اين آيه به آيه قبله « وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَحَيْثُ ما كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ »  منسوخ شده باشد چنانچه بعضى از مفسرين توهم كرده‏ اند ؛ زيرا آيه قبله در مقام شرطيت آن در خصوص نماز و ذبيحه و نحو اين‏هاست منافى با عموم حكم اين آيه در ساير موارد نيست. و مراد از « عَلِيمٌ » احاطه علمىِ حق به همه جزئيات و اسرار و ضماير و بواطن و ظواهر و جميع جهات است.

نوشتن دیدگاه