114   « وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللّه‏ِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعى فِى خَرابِها أُولئِكَ ما كانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوها إِلاّ خائِفِينَ لَهُمْ فِى الدُّنْيا خِزْىٌ وَلَهُمْ فِى الاْ خِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ »
ترجمه :
114 . و كيست ستمكارتر از آنْ كه از عبادت و ياد خدا در مساجد او جلوگيرى مى‏ كند و در ويرانى آن‏ها كوشش مى ‏نمايد ، اينان نبايد در مساجد داخل شوند مگر در حالى كه بيمناك باشند ، و براى آنان در دنيا رسوايى و در آخرت عذاب بزرگ است .
تفسير :
« مَنْ » استفهاميه ، و « مَساجِد » جمع مسجد است و براى مسجد هر چند اطلاقاتى ذكر شده ، مانند آنچه در آيه شريفه « أَنَّ الْمَساجِدَ للّه‏ِِ »[1] گفته شده ؛ ولى در اينجا مراد اماكن و معابدى است كه براى محل عبادت و نماز و سجود و نحو آن اختصاص داده شده به قرينه جمله « وَسَعى فِى خَرابِها » و « أَنْ يَدْخُلُوها »و كلمه « فيها » .
و براى مساجد در شريعت مقدسه ، احكام بسيارى تشريع شده از قبيل حرمت تنجيس ، وجوب فورى تطهير ، حرمت توقف جنب[2] و حائض[3] ونفساء[4] در آن‏ها ، مندوب و ممدوح بودن بنا [= ساخت] و تعمير و روشن نمودن و مفروش كردن آن‏ها و دخول با طهارت و اذكار وارده و حرمت هتك و تخريب و دخول كفار و غير اين‏ها از احكام و خصوصيات ديگر كه در كتب فقهيه مذكور است .
و مراد از « مَنَعَ » در « مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللّه‏ِ » منع مساجد نيست ، بلكه منع از ذكر و عبادت در آن‏هاست ؛ زيرا « أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ» بدل اشتمال از مساجد است و معنى [اين مى ‏شود] « ومن اظلم ممن منع ذكر اللّه‏ فى المساجد »[5] و اين اختصاص به مسجد الحرام ، يا مسجدى كه در فناى [= اطراف ، گرداگرد] مكه است ، يا بيت المقدس نداردْ اگر چه مورد نزول مسجد الحرام باشد ، چنانچه از خبر مروى از حضرت صادق عليه ‏السلام است[6] و همچنين اين حكم اختصاص به كفار قريش ، يا يهود و نصارا ندارد ، بلكه شامل هر كسى كه مانع عبادت خدا در مساجد شود از كافر و غير كافر مى ‏شود و همچنين اختصاص به زمان نبى (صلى ‏الله‏ عليه‏ و ‏آله) ندارد ، بلكه اين حكم تا قيامت باقى است ؛ بلى ، مورد نزول آيه به قرينه ذيلِ آن ، كفار قريش مى ‏باشند .
« وَسَعى فِى خَرابِها » ، خرابى مسجد بر چند قسم است : يكى آنكه مسجد را منهدم نموده و از بين ببرند ، مانند مساجدى كه جزو خيابان و جاده كردند و يا تبديل به خانه و مغازه نمودند ، و ديگر آنكه مسلمانان را از دخول در آن‏ها و عبادت منع كنند كه بالاخره منجر به خرابى مى‏ شود ، و ديگر آنكه مساجد را مركز لهو و لعب و كسب و تماشا و امور نامشروع قرار دهند كه اين بر خلاف دستور شرع و نظرِ واقف است و از اين جهت به كلمه « سَعى فِى خَرابِها » تعبير فرمودْ نه كلمه « يخربون » ، تا اقدام به هر قسم خرابى و به هر وسيله و اسبابى كه باشد و لو به چند واسطه شامل شود. « أُولئِكَ ما كانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوها إِلاّ خائِفِينَ » جمله اگر چه به صورت خبر و نفى است ، ولى معنى آنْ نهى اكيد از دخول اين ‏گونه اشخاص كه كفار و ساعيان در تخريب مساجدند مى ‏باشد و بر مسلمين است كه از دخول آنان جلوگيرى نمايند .
امّا جلوگيرى از دخول كفارْ براى اينكه نجسند و شيئى نجس نبايد داخل مسجد شود مخصوصاً اگر موجب هتك حرمت آن بشود ، چنانچه در آيه شريفه مى ‏فرمايد : « إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ »[7] و چون در آيه علّت نزديك نشدن به مسجد الحرام را نجاست آن شمرده ، لذا شامل تمام نجاسات مى‏ شود و از اين جهت ادخال ميت مسلم قبل از غسل در مسجد جايز نيست و اين حكم اختصاص به مسجد الحرام ندارد ، بلكه جميع مساجد را شامل است ؛ ولى در عصر حاضر بليت به آن‏ها مى ‏دهند و براى تماشا و تفريح وارد مساجد مى ‏شوند . و امّا جلوگيرى از كسانى كه مانع از ذكر خدا در مساجد مى ‏شوند از باب نهى از منكر و هتك حرمت مسجد و رفع ظلم از مسلمانان است ، و البته اگر مسلمين به اين موضوع اهميّت مى ‏دادند و آن را شيوه خود قرار مى‏ دادند ، اگر احياناً و غفلتاً بعضى از اين طبقات در مساجد وارد مى ‏شدند در كمال خوف و بيم بودند و جمله « إِلاّ خائِفِينَ » در آيه شريفه اشاره به اين معناست.
« لَهُمْ فِى الدُّنْيا خِزْىٌ » « خزى » و خوارى دنيا كه براى آن‏هاست ، يكى عقوبت ظلم است كه خدا در دنيا از ظالم و ستمكار انتقام مى ‏كشد و او را به مكافات ظلم گرفتار خواهد نمود ، به ويژه اين ظلم كه اشدّ انحاى ظلم است و يكى منع مسلمين و اخراج و طرد آنان از مراكز مقدس دينى كه خود كمال تحقير و اهانت به آن‏هاست .
« وَلَهُمْ فِى الاْ خِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ » عذاب‏ هاى آخرتى همه آن‏ها بزرگ است ، ولى اعظم آن‏ها بى ‏اعتنايى حق به آن‏هاست ، چنانچه مى ‏فرمايد : « قالَ اخْسَؤا فِيها وَلا تُكَلِّمُونِ »[8] و نيز مى ‏فرمايد : « كَلاّ إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمحْجُوبُونَ »[9] .
-----------------------------------------------------------
[1] .  به درستى كه مساجد مختص به خداست . سوره جن : آيه 18 . اگر مراد مواضع سجده باشد ، كه هفت موضع است : پيشانى ، دو كف دست ، دو سرِ زانو و دو انگشت پا .
[2] .  جُنُب : كسى كه محتلم شده .
[3] .  حايض: زنى كه در دوره ماهيانه خود قرار دارد.
[4] .  نفساء : زنى كه در دوره نفاس قرار دارد .
[5] .  كيست ستمكارتر از كسى كه مانع ياد خدا در مساجد مى‏شود؟
[6] .  مجمع البيان : ج1 ، ص 361 و بحار الأنوار : ج20 ، ص 319 .
[7] .  جز اين نيست كه مشركين نجس هستند ؛ پس نبايد نزديك مسجد الحرام شوند . سوره توبه : آيه 28 .
[8] .  خدا مى ‏فرمايد : برويد در آن [در آتش] گم شويد و ديگر با من تكلم نكنيد . سوره مؤمنون :آيه 108 .
[9] .  چنين نيست كه مى ‏پندارند ، آن‏ها در روز قيامت از  ديدار  پروردگارشان محجوبند . سوره مطففين : آيه 15 .

نوشتن دیدگاه