امیرالمؤمنین علی علیه السلام با شنیدن اخبار شام و اجتماع آنان در صفین، مردم را در مسجد کوفه جمع کرد و خطبه ای بلیغ با این عبارت بیان کرد:
ایها الناس! ان معاویة بن ابی سفیان قد وادع ملک الروم و سار الی صفین. اهل الشام عازماً علی حربکم فان غلبتموهم استعانوا علیکم بالروم، وان غلبوکم فلا حجاز ولا عراق؛ وقد زعم معاویة لاهل الشام انهم اصبر منکم علی الحرب، هذا کلام یستحیل عن الحق، لانکم المهاجرون و الانصار و التابعون، و القوم اهل شبهه و باطل...
یاران و دوستان! معاویه با قیصر روم با تحفه و هدایا به صلح نشست و خود را از خطر تهاجم او رهانید و اکنون با لشکری از اهل شام در صفین فرود آمده است و عزم جنگ با ما را دارد و رجز می خواند. شما باید مردانه مقاومت کنید، بدانید اگر مغلوب شما شود از قیصر روم مدد خواهد هواست و اگر بر شما پیروز شود نه عراق برای شما می ماند و نه حجاز. معاویه اهل شام را در شجاعت و استقامت و جنگ آوری بر شما اهل کوفه برتر می داند و آنان را صبورتر می خواند. این کلام، سخنی باطل و محال است، به دلیل اینکه آن قوم اهل شبهه و ضلالت اند و شما از مهاجر و انصار و تابعین هستید و حق و حقیقت با شماست، پس اهل باطل با اهل حق برابر نیستند برخیزید و خون فاسقین و قاسطین را بریزید، در عین حال در این باب با شما مشورت می کنم، نظر و رأی شما چیست و مصلحت را در چه می دانید؟
عمار یاسر قبل از همه برخاست و گفت:
یا امیرالمومنین! ما در زیر فرمان تو هستیم، هر چه سریع تر حرکت کنیم و در مقابل آن مغروران و گمراهان قرار گیریم نیکوتر است در آن جا بار دیگر آنان را نصیحت و موعظه فرمایید اگر راه رشد هدایت را بر ضلالت و جهالت برتری دهند و حق را قبول کنند، به سعادت و نیک بختی نایل شوند، اگر بر ضلالت و جهالت اصرار ورزند و در اندیشه باطل بمانند با آنان به نبرد پردازیم و ره جد و جهدی که داریم قریة الی الله انجام می دهیم، والله خیر الحاکمین.
سپس قیس بن سعد بن عباده برخاست و گفت:
یا امیرالمومنین! مصلحت آن است که هر چه زودتر ما را به جنگ دشمنانمان ببری تا در مقابل آنان پیکار کنیم، چون جهاد در مقابل این قوم برای ما از جنگ در مقابل روم و ترک و دیلم محبوب تر است، اینان دین خدا را خوار می شمرند، اولیای خدا را به چشم استهزاء می نگرند، با اصحاب رسول خدا به اندک چیزی خشم می گیرند و عقوبت بسیار می کنند و می زنند یا حبس می کنند و مال آنان را غنیمت می شمرند و برای خود حلال می دانند.
در این میان سهل بن حنیف انصاری برخاست و گفت:
یا امیرالمومنین! ما تو را مطیع و فرمانبرداریم با دوست تو دوستیم و با دشمن تو دشمن، با هر که کسی صلح کنی صلح می کنیم و با هر که جنگ کنی می جنگیم، رأی ما رأی شماست هر وقت ما را بخوانی، لبیک می گوییم و به هر خدمتی امر کنی امتثال فرمان می کنیم، تا مرا یک لحظه جان نفس باقی باشد، در رکاب تو باشم و از فرمان تو تخلف نمی کنم.
پس از سهل، زید بن صوحان العبدی برخاست و گفت:
یا امیرالمومنین! جنگ کردن با این قوم برای ما جایز است چون شک و شبهه ای باقی نمانده تا در آن تأمل کنیم، چگونه در دفع اعوان ظلمه و احزاب و شیاطین درنگ کنیم آنان که در دین مسلمانی حقی ندارند و بنیانگذاران نفاق و شقاق و ظلم و ستم هستند، نه از مهاجرین و انصارند و نه از تابعین، در پیکار با معاویه و پیروان او باید تسریع و تعجیل کرد؛ چون اگر هر چه بیشتر مهلت یابند عده و عده بیشتری فراهم می سازند و قوت گیرند و سرکوبی آنان دشوارتر می شود. پس کار امروز به فردا نیفکنیم.
پس از او ابوزینب بن عوف به پا خاست و گفت:
یا امیرالمومنین! اگر ما! صراط حق و طریق هدایتیم تو رهبر و هادی ما هستی و اجر عظیم و بهره وافی برای توست و اگر بر ضلالت و طریق باطلیم، وزر و وبال گمراهی ما به گردن توست، چون به فرمان تو به جنگ معاویه می رویم و به سبب دوستی با تو، دشمنی با معاویه را ظاهر کردیم، می خواهم بدانم که آیا آنچه ما بر آنیم صراط مستقیم و حق مبین است، و دشمن ما معاویه، در گمراهی و ضلالت و کبیر؟
امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود:
ای ابوزینب، بدان که طریق ما طریق حق و شیوه ما شیوه صدق است، اگر با نیت خالص در راه ما گام برداری و ما را نصرت و یاری کنی و با دشمنان ما عداوت و مخالفت نمائی، بی شک یکی از اولیای خدای تعالی می شوی و در روضه رضوان او جای می گیری.
عمار یاسر به ابوزینب گفت: ای ابوزینب! ثابت قدم باش و در اجتماع ما تفرقه مینداز، چون اینان حزب الله و حزب رسول الله صلی الله علیه و آله هستند.
عبدالله بن بدیل خزاعی از جای برخاست گفت: یا امیرالمومنین! اگر اهل شام در طلب رضای خدا بودند هرگز با ما مخالف نمی شدند و بر ضد ما جنگ نمی کردند، بلکه برای حفظ جاه و مال دنیا که فعلاً در دست آنان است و همچنین به سبب کینه دیرینه ای که در سینه های آنان نهفته است با ما به مقاتله برخاسته اند.
ای مردم! معاویه چگونه با امیرالمؤمنین علی علیه السلام بیعت می کند در حالی که برادر و جد و خال و عم او در جنگ ها به دست آن حضرت هلاک شدند به خدا سوگند. اگر سر معاویه را با شمشیر ببرند و پهلوی او را بشکافند هرگز به علی علیه السلام بیعت نمی کند.
سپس حجر بن عدی و عمرو بن حمق خزاعی برخاستند و از اهل شام بیزاری جستند و آنان را لعن کردند، علی علیه السلام آنان را از لعن کردن منع کرد. پرسیدند: یا امیرالمؤمنین مگر ما بر حق و آنان بر باطل نیستند.؟
امیرالمومنین علیه السلام فرمود: بلی چنین است، آنان بر باطلند.
پرسیدند: پس چرا از ناسزا گفتن و لعن کردن منع می فرمائی؟
علی علیه السلام فرمود:
نمی خواهم از زبان شما کلمه ناسزا و لعن خارج شود و این کار از عادت و اخلاق مؤمنان به دور است، اما دوست دارم که آنان را دعا کنید، و این گونه بگویید: خدایا آنان را به راه راست هدایت فرما، خدایا بین ما آنان اصلاح فرما تا خونهای آنان ریخته نشود و آنان نصیحت امیرالمومنین را قبول کردند.
بار دیگر عمرو بن حمق خزاعی گفت: ای امیرالمومنین! بیعت من نه به سبب قرابت بین من و توست و نه برای طمع و احسان و ملک و مال از توست، بلکه شیفته پنج خصلت پسندیده شما شده ام و آنها علم، شجاعت، قربت، قرابت و سبقت در اسلام توست، یا علی علیه السلام اگر در راه دوستی تو و عداوت با دشمنانت مرا تکلیف کنند، کوه را از جا برکنم، چون رضای تو باشد، برای من سهل باشد.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام از این کلمات شاد شده و او را چنین دعا کرد:
اللهم نور قلبه بالتقی واهده الی صراطک المستقیم.
آن گاه فرمود: ای عمرو! ای کاش در لشکر من یکصد نفر مثل تو وجود داشت.
سپس حجر بن عدی گفت: ای امیرالمومنین! در لشکر تو هر کسی که هست همه ناصح و نیک خواه و جان نثارت هستند و آرزوی همه آن است که جان را بذل کنند و در رکاب تو به شهادت رسند.

نوشتن دیدگاه