از آنجا که نهج البلاغه مجموعه (خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار حکیمانه) مولی الموحدین و امیر المومنین علی بن ابی طالب علیه السلام می باشد، سخن گفتن درباره آن کار آسانی نیست، چرا که ما توان آن را نداریم که به عمق وجود این گوینده والامقام پی ببریم و از تمام زوایای فکر بلند و ایمان قوی و ملکات فاضله آن حضرت آگاه شویم و نهج البلاغه را آن چنان که هست بشناسیم.
علی بن ابی طالب علیه السلام پس از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برترین مخلوق خدا است ابن عباس می گوید: پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: لو ان الاشجار اقلام و البحر مداد و الجن حساب، و الانس کتاب ما احصوا فضائل علی بن ابی طالب علیه السلام : (1)
اگر درختان قلم باشند و دریاها مرکب، جنیان شماره گر، و انسانها نویسنده نمی توانند فضائل علی بن ابی طالب علیه السلام را شماره کنند.
استاد محمد تقی جعفری در مقدمه ترجمه و تفسیر نهج البلاغه می گوید: هیچ گونه جای تردید نیست که ما نمی توانیم شخصیت علی بن ابی طالب علیه السلام را، مانند شخصیت های یک بعدی تاریخ نشان بدهیم و کتابش نهج البلاغه را هم به عنوان کتابی که یک شخصیت یک بعدی از خود به یادگار گذاشته است، تلقی نماییم. ما با انسانی سر و کار داریم که هدف اعلایی برای زندگانی دارد، زمامداری که عادل مطلق است، دارای معرفتی در حد اعلی درباره انسان و جهان، وابستگی به مبادی عالی هستی، خود را جزئی از انسان دیدن، وابستگی مستقیم به خدا، تقوی و فضیلت در حد اعلی، پاکی گفتار و کردار و اندیشه و نیت پاک ... و ده ها امتیازات از این قبیل که در علی بن ابی طالب به اتفاق تمام تواریخ ثبت شده است، قابل توضیح و تفسیر با مفاهیم و ارزش های معمولی نمی باشد، زیرا برای آن جامعه و یا افرادی که زندگی جز تورم خود طبیعی چیز دیگری نیست، عناصر شخصیت و امتیازات علی علیه السلام و کتابش، خیالاتی بیش نیست.
همچنین از دیدگاه مکتب هایی که برای بشریت آغاز و انجامی جز همین خاک تیره و تکاپویی جز برای گسترش خود طبیعی سراغ ندارند، علی و نهج البلاغه اش هرگز قابل شناخت و هضم نخواهد بود. (2)
ولی در عین حال آگاهی بر گوشه هایی از این دو اقیانوس بی کران (علی علیه السلام و نهج البلاغه) برای انسانهای حق شناس و حقیقت جو و با معرفت سهل و آسان است زیرا هر کس اندک آشنائی با علی بن ابی طالب علیه السلام و تاریخ زندگانی و سخنان و افکار و اندیشه های او داشته باشد به خوبی می داند او یک انسان برتر است، او آیتی از آیات بزرگ حق است او نسخه نادری از کتاب وجود انسان است.
و همچنین می داند که نهج البلاغه او که پرتوی از وجود او است، اقیانوسی است بی کران و دریایی است پهناور و گنجینه ای است پرگهر، بوستانی است پر گل و کانون معارف الهی است، و خلاصه بعد از قرآن کریم و احادیث نبوی بهترین مرجعی است برای همه نیازهای انسان در مسیر سعادت
بدون شک هرگاه کسی قصد کند که در چنین میدانی گام بگذارد باید خود را برای نوشتن کتابهای قطوری آماده سازد، ولی هدف ما در این نوشتار این است که تنها به اشاراتی بسنده کنیم و به منظور آگاهی بیشتر در قسمتهای آینده، گفته های بعضی از دانشمندان بزرگ شیعه و کسانی که سالها با نهج البلاغه آشنا بوده و انس گرفته اند، را نقل خواهیم کرد.
همچنین از افکار اندیشمندان برخی از علمای اهل سنت، و گواهی ارزنده دانشمندان مسیحی که فریفته گفته های آن بزرگ مرد عالم انسانیت شده اند بهره مند خواهیم شد.
1) ینابیع الموده (سلیمان بن ابراهیم قندوزی حنفی) ج 1،ص 364، باب 40، حدیث 5.
2) ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، ج 1، ص 3.
