10     «أَعَدَّ اللّه‏ُ لَهُمْ عَذاباً شَدِيداً فَاتَّقُوا اللّه‏َ يا أُولِى الْأَلْبابِ الَّذِينَ آمَنُوا قَدْ
          أَنْزَلَ اللّه‏ُ إِلَيْكُمْ ذِكْراً»
11     «رَسُولاً يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِ اللّه‏ِ مُبَيِّناتٍ لِيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا
          الصّالِحاتِ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ مَنْ يُؤمِنْ بِاللّه‏ِ وَ يَعْمَلْ صالِحاً
          يُدْخِلْهُ جَنّاتٍ تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها أَبَداً قَدْ أَحْسَنَ
          اللّه‏ُ لَهُ رِزْقاً»

ترجمه:
10. مهيا فرموده خداوند از براى آن‏ها عذاب سخت و شديدى پس شما مؤنين
بپرهيزيد از مخالفت خدا و رسول اى كسانى كه صاحب عقل هستيد.
11. رسولى را كه تلاوت كند بر شما آيات الهى را واضح [و] روشن با بيان شيرين تا
اينكه بيرون آورد از تاريكى به روشنايى كسانى را كه ايمان آوردند و عمل صالح به جا
آوردند و كسى كه ايمان بياورد و عمل صالح به جا آورد، داخل مى‏فرمايد او را در
بهشت‏هايى كه جارى مى‏شود از زير آن‏ها نهرهايى. هميشه هستند در آن بهشت‏ها
ابداً كه آخر ندارد. به تحقيق چه اندازه خوب خداوند روزى عنايت مى‏فرمايد بهترين
روزى‏ها را[1].
 
تفسير:
[جهنم و بهشت، پيش از خلقت انسان، آفريده شده‏اند]
«أَعَدَّ اللّه‏ُ» اين جمله دلالت بالصراحه دارد به اينكه خلق جنت و نار بهشت
و جهنم و حور و قصور و سلاسل و اغلال، قبلاً پيش از خلقت انسان شده كه
مى‏فرمايد مهيا فرموده و رد كسانى كه مى‏گويند روز قيامت خلق مى‏شود و آيات
و اخبار در اين باب بسيار داريم از بودن آدم و حوا در بهشت[2] و تشريف بردن
حضرت رسول در ليلة المعراج در بهشت[3] و آيؤ شريفه «وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرى * عِنْدَ
سِدْرَةِ الْمُنْتَهى * عِنْدَها جَنَّةُ الْمَأْوى»[4] و غير اين‏ها.
 

[عذاب شديد گمراهان]
«لَهُمْ» همان اهل قرا كه اممِ ماضيه باشند كه عتو ورزيدند از امر خدا و رسولان
خدا و البته منحصر به آن‏ها نيست. كسانى كه در اين امت هم چنين هستند، مشمول
همين عذاب‏ها هستند و براى آن‏ها هم مهيا شده به قرينه جملات بعد . «عَذاباً
شَدِيداً» عذاب جهنم اشدّ العذاب است كه اميرالمؤنين عليه‏السلاممى‏فرمايد در دعاى كميل:
«فَكَيفَ احْتِمالي لِبَلآءِ الاْخِرَةِ وَ جَليلِ وُقُوعِ الْمَكارِهِ فِيها وَ هُوَ بَلاءٌ تَطُولُ مُدَّتُهُ وَ يَدُومُ
مَقَامُهُ وَ لا يُخَفَّفُ عَنْ أَهْلِهِ، لِأَنَّهُ لا يَكوُنُ إلاّ عَنْ غَضَبِكَ وَ انْتِقامِكَ وَ سَخَطِكَ وَ هذا مَا لا تَقُومُ
لَهُ السَّمواتُ وَ الْأرْضُ، [يا سَيِّدي] فَكَيْفَ لي وَ أنَا عَبْدُكَ الضَّعِيفُ الذَّلِيلُ الْحَقِيرُ المِسْكيِنُ
الْمُسْتَكِينُ...»[5] الدعاء. و تعبير به شديد دلالت بر شدت او دارد.
«فَاتَّقُوا اللّه‏َ يا أُولِى الْأَلْبابِ» بعد تعيين مى‏فرمايد كه اولى الالباب كيانند. از
اميرالمؤنين عليه‏السلام است فرمود : «الْعقلُ ما عُبِدَ بِهِ الرَّحْمنُ وَ اكْتُسِبَ بِهِ الجَنانُ»[6]. عرض
كردند: پس آنچه در معاويه بود چه بود؟ فرمود: نكرى[7].
 
[بى عقلى شيطان و پيروانش]
من عرض مى‏كنم: شيطان از معاويه و صد معاويه، نكرى و شيطنت او بالاتر است
و اوست كه هزار معاويه‏ها را جهنمى مى‏كند و به قدر خَردَلى عقل ندارد، زيرا كسى كه
جهنم را ديده و رانده درگاه الهى شده و مشمول: «إِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِى إِلى يَوْمِ الدِّينِ»[8]
گرديده چه اندازه حماقت است كه تقاضا كند كه: «أَنْظِرْنِى إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ»[9]
و بگويد: «فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ»[10] و بگويد: «لاَتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ
وَ عَنْ أَيْمانِهِمْ وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ وَ لا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شاكِرِينَ»[11] كه گناهان تمام آن‏ها را هم به
گردن بگيرد و مشمول خطاب: «لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكَ وَ مِمَّنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ أَجْمَعِينَ»[12] شود
و باز توبه نكند و پشيمان نشود و دست از كارش بر ندارد، و از اين نمره در منافقين
صدر اول اسلام داريم كه چه اندازه اضلال كردند.
 
[فقط مؤمنان از اسلام و قرآن بهره بردارى مى‏كنند]
«الَّذِينَ آمَنُوا قَدْ أَنْزَلَ اللّه‏ُ إِلَيْكُمْ» تخصيص به مؤنين با اينكه پيغمبر اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله
مبعوث بر كافّؤ جن و انس است براى اين است كه فقط مؤنين بهره‏بردارى مى‏كنند
و اما كفار باعث زيادتى خسارت آن‏ها مى‏شود، چنانچه مى‏فرمايد: «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ
ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤمِنِينَ وَ لا يَزِيدُ الظّالِمِينَ إِلاّ خَساراً»[13].
 
[مقصود از «ذكر» در اين آيه]
«ذِكْراً» نوع مفسرين گفتند: مراد از ذكر قرآن مجيد است[14] به قرينؤ «وَ نُنَزِّلُ» كه

قرآن را نازل فرمود و يكى از اسامى قرآن ذكر است، چنانچه مى‏فرمايد: «وَ هذا ذِكْرٌ
مُبارَكٌ أَنْزَلْناهُ»[15] و مى‏فرمايد: «أَ وَ عَجِبْتُمْ أَنْ جاءَكُمْ ذِكْرٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَلى رَجُلٍ مِنْكُمْ»[16]
و غير اين‏ها. لكن در اخبار، اهل بيت عليهم‏السلام فرمودند مراد از ذكر حضرت رسالت صلى‏الله‏عليه‏و‏آله
است[17] و استشهاد فرمودند به آيؤ شريفه «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»[18]
و فرمودند: ماييم اهل ذكر كه اهل رسول اللّه‏ صلى‏الله‏عليه‏و‏آلههستيم[19].
اقول: شاهد بر فرمايشات در اين اخبار از خود اين آيه مى‏توان استفاده كرد يكى
كلمؤ «رَسُولاً» كه بعد «ذكراً»فرموده كه ذكر و رسول يكى است و ديگر كلمؤ
«يَتْلُوا»كه تلاوت كنندؤ همان ذكر و رسول است. نفس قرآن تلاوت مى‏شود نه
تلاوت مى‏كند. «عَلَيْكُمْ» بر شما مؤنين، زيرا كفار فرار مى‏كنند، چنانچه مى‏فرمايد:
«وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِ آياتُنا وَلّى مُسْتَكْبِراً كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْها كَأَنَّ فِى أُذُنَيْهِ وَقْراً فَبَشِّرْهُ بِعَذابٍ
أَلِيمٍ»[20].
«آياتِ اللّه‏ِ مُبَيِّناتٍ» آيات قرآنى كه هر كدام دليل روشن و معجزه باقيه مبين
حقايق است: «بَلْ هُوَ آياتٌ بَيِّناتٌ فِى صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ ما يَجْحَدُ بِآياتِنا إِلاَّ
الظّالِمُونَ»[21].

«لِيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ» لامِ غرض
است، يعنى نزول رسول و تلاوت او آيات بينات را براى اين است كه اهل ايمان
و اعمال صالحه را از ظلمات كفر و شرك و ضلالت و جهالت بيرون آورد، به سوى
نور ايمان و نور علم و نور اعمال صالحه. اما نور ايمان مى‏فرمايد: «يَوْمَ تَرَى الْمُؤمِنِينَ وَ
الْمُؤمِناتِ يَسْعى نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ»[22]. و اما نور علم: «الْعِلْمُ نُورٌ يَقذِفُهُ اللّه‏ُ في
قَلبِ مَنْ يَشاء»[23].
اما ظلمات كفر و شرك مى‏فرمايد: «ذَهَبَ اللّه‏ُ بِنُورِهِمْ وَ تَرَكَهُمْ فِى ظُلُماتٍ لا يُبْصِرُونَ
* صُمٌّ بُكْمٌ عُمْىٌ فَهُمْ لا يَرْجِعُونَ»[24] و مى‏فرمايد: «اللّه‏ُ وَلِىُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ
الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤهُمُ الطّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ
أُولئِكَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ»[25].
«وَ مَنْ يُؤمِنْ بِاللّه‏ِ» كه ايمان به جميع عقايد حَقّه كه از جانب الهى و آيات
قرآنى و بيانات پيغمبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به ما رسيده «وَ يَعْمَلْ صالِحاً»كه به واجبات شرعى عمل
نمايد و از محرّمات كبار پرهيز كند «يُدْخِلْهُ جَنّاتٍ تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ»مكرر
تفسير شده و معنى كمال وضوح دارد.
«خالِدِينَ فِيها أَبَداً» كه يكى از ضروريات دين است مسئلؤ خلود كه منكرش
كافر و مرتد مى‏شود. «قَدْ أَحْسَنَ اللّه‏ُ لَهُ رِزْقاً» اما در دنيا از طيبات رزق از مَمَرّ [= راه]
حلال و در آخرت از اطعمؤ بهشتى.
 
تنبيه:
[شروط بهره بردارى صحيح از عقل، قلب و علم]
براى توضيح اين آيؤ شريفه به يك مثال قناعت مى‏كنيم و قبلاً هم بيان شده و آن
اين است كه قلب انسانى به منزلؤ بيت است كه مورد توجه روح انسانى است. كأنّه مركز
و مسكن اوست و عقل به منزلؤ آينه است كه در او حقايق مشهود مى‏شود و علم به
منزلؤ نورى است كه قلب را روشن كرده كه به توسط او حقايق را مشاهده كنند. ولكن
چند طايفه از اين فيض محروم‏اند: اول، جاهل كه قلب او تاريك است به ظلمات جهل.
دوم، كور كه كفر و شرك چشم و گوش و زبان را گرفته «صُمٌّ بُكْمٌ عُمْىٌ فَهُمْ لا
يَعْقِلُونَ»[26]. سوم، نور هست، چشم هست، لكن روى چشم بسته شده، دنيا و زخارف
دنيا و حب رياست روى چشم را محكم بسته، حقايق را درك نمى‏كند. چهارم، روى
آينه سياه شده، به كثرت معاصى حقايق مستور گشته. كسى درك حقايق مى‏كند كه علم
داشته باشد، ايمان باشد، آلوده به دنيا نشده باشد، قلب به معاصى سياه نشده باشد.

[1].  ترجمه ديگر: خدا براى آنان عذابى سخت آماده كرده است. پس اى خردمندانى كه ايمان
آورده‏ايد، از خدا بترسيد. راستى كه خدا سوى شما تذكارى فرو فرستاده است10 پيامبرى كه آيات روشنگر خدا را بر شما تلاوت مى‏كند، تا كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‏اند از تاريكى‏ها به سوى روشنايى بيرون بَرد، و هر كس به خدا بگرود و كار شايسته كند، او را در باغ‏هايى كه از زير درختان آن جويبارها روان است، درمى‏آورد، جاودانه در آن مى‏مانند. قطعاً خدا روزى را براى او خوش كرده است11.
 
[2].  ر.ك: عيون اخبار الرضا: ج1، ص174؛ الاحتجاج«طبرسى»: ج2، ص215 و بحارالأنوار: ج11، ص78، ح8.
 
[3].  ر.ك: امالى صدوق: ص250، ح12؛ دلائل الإمامة: ص147؛ مناقب آل ابى طالب: ج3، ص114 و بحارالأنوار: ج4، ص4، ح4.
 
[4].  و قطعاً بار ديگرى هم او را ديده است، نزديك سدرة المنتهى؛ در همان جا كه جنّة المأوى است.
سوره نجم: آيات 13 ـ 15.
 
[5].  پس من چگونه طاقت آرم و عذاب عالم آخرت و آلام سخت آن عالم را تحمل كنم و حال آنكه
مدت آن عذاب طولانى است و زيست در آن هميشگى است و هيچ بر اهل عذاب در آنجا تخفيفى نيست؛ چنان كه آن عذاب تنها از قهر و غضب و انتقام توست كه هيچ كس از اهل آسمان و زمين تاب و طاقت آن ندارد. اى سيد من، پس من بنده ناتوان ذليل و حقير و فقير و درمانده تو چگونه تاب آن عذاب دارم؟ ر.ك: مصباح المتهجد: ص847؛ اقبال الأعمال: ج3، ص334؛ المصباح «كفعمى»: ص557 و هدية الزائرين و بهجة الناظرين: باب13، ص622.
 
[6] . عقل چيزى است كه به وسيله آن خداوند عبادت مى‏شود و بهشت به دست مى‏آيد.
 
[7].  ر.ك: المحاسن: ج1، ص310، ح613؛ كافى: ج1، ص11، ح3؛ معانى الأخبار: ص240
و بحار الأنوار: ج1، ص116، ح8.
 
[8].  و تا روز جزا لعنت من بر تو باد. همان: آيه 78.
 
[9].  مرا تا روزى كه مردم برانگيخته خواهند شد مهلت ده. سوره اعراف: آيه 14.
 
[10].  پس به عزّت تو سوگند كه همگى را جدّاً از راه به در مى‏برم. سوره ص: آيه 82.
 
[11].  از پيش رو و از پشت سرشان و از طرف راست و از طرف چپشان بر آن‏ها مى‏تازم، و بيشترشان را شكرگزار نخواهى يافت. سوره اعراف: آيه 17.
 
[12].  هر آينه جهنّم را از تو و از هر كس از آنان كه تو را پيروى كند، از همگى‏شان، خواهم انباشت. سوره ص: آيه 85.
 
[13].  و ما آنچه را براى مؤمنان مايه درمان و رحمت است از قرآن نازل مى‏كنيم، ولى ستمگران را جز
زيان نمى‏افزايد. سوره اسراء: آيؤ 82.
 
[14].  ر.ك: تفسير طبرى: ج28، ص193؛ تفسير التبيان: ج7، ص232؛ تفسير بيضاوى: ج5، ص222 و زبدة التفاسير: ج7، ص101.
 
[15].  و اين كتاب ـ كه آن را نازل كرده‏ايم ـ پندى خجسته است. سوره انبياء: آيؤ 50.
 
[16].  آيا تعجب كرده‏ايد كه بر مردى از خودتان، پندى از جانب پروردگارتان براى شما آمده؟ سوره اعراف: آيات 63 و 69.
 
[17].  ر.ك: بصائر الدرجات: ص532؛ امالى صدوق: ص625؛ مناقب آل ابى طالب: ج2، ص293؛ مختصر بصائر الدرجات: ص68 و بحارالأنوار: ج9، ص243، ح145.
 
[18].  اگر نمى‏دانيد از پژوهندگان كتاب‏هاى آسمانى بپرسيد. سوره نحل: آيؤ 43 و انبياء: آيؤ 7.
 
[19].  ر.ك: بصائر الدرجات: ص532؛ كافى: ج1، ص310، ح3؛ دعائم الاسلام: ج1، ص28 و بحارالأنوار:
ج9، ص243، ح145.
 
[20].  و چون آيات ما بر او خوانده شود، با نخوت روى بر مى‏گرداند، چنانكه گويى آن را نشنيده يا
گويى در گوش‏هايش سنگينى است؛ پس او را از عذابى پردرد خبر ده. سوره لقمان: آيؤ 7.
 
[21].  بلكه قرآن آياتى روشن در سينه‏هاى كسانى است كه علم الهى يافته‏اند، و جز ستمگران منكر
آيات ما نمى‏شوند. سوره عنكبوت: آيؤ 49.
 
[22].  آن روز كه مردان و زنان مؤمن را مى‏بينى كه نورشان پيشاپيش‏شان و به جانب راست‏شان دوان است. سوره حديد: آيؤ 12.
 
[23] . علم نورى است كه خداوند آن را در دل هر كس كه بخواهد، مى‏افكند. ر.ك: مصباح الشريعة:
ص6، المسترشد: ص9 و بحار الأنوار: ج67 ، ص140، ضمن ح5.
 
[24].  خدا نورشان را برد؛ و در ميان تاريكى‏هايى كه نمى‏بينند رهايشان كرد. كرند، لالند، كورند؛ بنابراين به راه نمى‏آيند. سوره بقره: آيات 17 ـ 18.
 
[25].  خداوند سَرور كسانى است كه ايمان آورده‏اند. آنان را از تاريكى‏ها به سوى روشنايى به در
مى‏برد. ولى كسانى كه كفر ورزيده‏اند، سروران‏شان [= همان عصيان گران] طاغوتند، كه آنان را از روشنايى به سوى تاريكى‏ها به در مى‏برند. آنان اهل آتشند كه خود، در آن جاودانند. همان: آيؤ 257.
 
[26].  در نسخه چاپ تهران «صُمّ بكمٌ عمىٌ فَهُم لا يفقهون» آمده، كه تصحيح شد.

نوشتن دیدگاه