3     «وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللّه‏ِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ
          اللّه‏َ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللّه‏ُ لِكُلِّ شَىْ‏ءٍ قَدْراً»

ترجمه:
3. و كسى كه توكل كند بر خداى متعال، پس او را بس است. محققاً خدا كار او را
به‏پايان مى‏رساند. به‏تحقيق خداى متعال از براى هر چيزى مقدار وحدّى قرار داده[1].
 
تفسير:
[پرهيزگار، روزى‏اش به صورت غير منتظره داده مى‏شود]
«وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ»[2] روزىِ او از راه‏هايى كه در مخيلؤ او خطور

نكرده خداوند مى‏دهد، ولى اخبار داريم كه اين آيه منشأ اين نشود كه دست از كار
و كسب بردارد بايد در مقام طلب برآيد[3]. خدا كاسب را دوست مى‏دارد: «الْكاسِبُ
حَبيبُ اللّه‏ِ»[4].
 
[بحث توكّل در اين آيه شريفه]
«وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللّه‏ِ فَهُوَحَسْبُهُ إِنَّ اللّه‏َ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللّه‏ُ لِكُلِّ شَىْ‏ءٍ قَدْراً»
كلام در [بحث توكّل] در اين آيؤ شريفه در چند جمله واقع مى‏شود:
جمله اولى اينكه: كارهاى الهى تمام از روى حكمت است، لغو و قبيح از او صادر
نمى‏شود كه معنى عدل است (كُلّ فِعْلٍ مِنْهُ جَميلٌ)[5] و عين صلاح است خواه بنده
توكل داشته باشد يا نه. بلى بسا به واسطؤ توكل مصلحت تغيير پيدا مى‏كند، چنانچه
بسيارى از صفات انسانى و افعال عباد موجب تغيير مصالح و مفاسد مى‏شود، مثل ايمان
و كفر؛ ظلم و احسان؛ اطاعت و معصيت كه موجب رحمت و مغفرت و وفور نعمت
و مثوبات اخروى مى‏شود، يا مُورِثِ[6] عذاب و بلا و عقوبات اخروى مى‏گردد. توكل
به نفع خود بنده تمام مى‏شود.
جملؤ ثانيه: توكّل از آثار توحيد افعالى است. كسى كه معتقد باشد كه تمام امور در
تحت قدرت و مشيّت خداى متعال است تا مشيت او تعلق نگيرد هيچ فعلى در عالم
تحقق پيدا نمى‏كند: «ما قَطَعْتُمْ مِنْ لِينَةٍ أَوْ تَرَكْتُمُوها قائِمَةً عَلى أُصُولِها فَبِإِذْنِ اللّه‏ِ»[7]. البته

امور را واگذار مى‏كند به خدا كه معنى توكل است.
جملؤ ثالثه اينكه: نفس توكّل يك فوايد و آثارى براى بنده دارد: 1. خيال بنده
راحت مى‏شود، اضطراب و توحّش[8] و همّ و غم از او زايل مى‏شود. 2. صبر بر بليات
و شكر بر نِعَمِ الهى و تسليم افعال و اوامر او از آثار توكل است و رضاى به تقديرات او
پيدا مى‏كند. 3. نائل به مثوبات دنيوى و اخروى مى‏شود كه مى‏فرمايد: «فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّه‏ِ
إِنَّ اللّه‏َ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ»[9]. و حب الهى بالاترين مقامات است كه پيغمبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله كه
اشرف مخلوقات است حبيب اللّه‏ مى‏گوييم.
«وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللّه‏ِ فَهُوَ حَسْبُهُ» در مقابل قدرت الهى و اراده و مشيت او
كيست كه بتواند عرض اندام كند و كدام اسبابى بتواند تأثير كند و چه فعلى تحقق پيدا
كند؟ تو كار خود به خدا واگذار و خوشدل باش.
«إِنَّ اللّه‏َ بالِغُ أَمْرِهِ» به مجرد اراده تحقق پيدا مى‏كند، احتياج به اسباب و مقدمات
ندارد. «قَدْ جَعَلَ اللّه‏ُ لِكُلِّ شَىْ‏ءٍ قَدْراً»هر فعلى اندازه دارد و حد و قدر او همان
صلاح است. زايد بر آن و نقصان آن خلاف صلاح و حكمت است [كه] از او [چنين
فعلى] صادر نمى‏شود.

[1].  ترجمه ديگر وكامل: و از جايى كه حسابش را نمى‏كند، به او روزى مى‏رساند، و هر كس بر خدا
اعتماد كند او براى وى بس است. خدا فرمانش را به انجام رساننده است. به راستى خدا براى هر چيزى اندازه‏اى مقرّر كرده است.
 
[2].  در نسخه چاپ تهران، اين قسمت از آيه و تفسير آن تا عبارت «الكاسب حبيب اللّه‏» را ضمن آيه 2 آيه قبل آمده، كه با تصحيح مكان به همين آيه (3) منتقل نموديم.
 
[3].  ر.ك: كافى: ج5، ص84، ح5؛ من لا يحضره الفقيه: ج3، ص192، ح3721؛ تهذيب الأحكام: ج6، ص323، ج6 و بحارالأنوار: ج22، ص131، ح111.
 
[4].  ر.ك: كافى: ج5، ص84، ح5؛ من لا يحضره الفقيه: ج3، ص192، ح3721؛ تهذيب الأحكام: ج6،
ص323، ج6 و بحارالأنوار: ج22، ص131، ح111.
 
[5].  هر عملى از او زيباست.
 
[6].  مورث: باعث؛ سبب.
 
[7].  آنچه درخت خرما بريديد يا آن‏ها را دست نخورده بر ريشه‏هايشان بر جاى نهاديد، به فرمان خدا بود. سوره حشر: آيؤ 5.
 
[8].  توحّش: ترس؛ هراس؛ وحشت.
 
[9].  بر خدا توكّل كن، زيرا خداوند توكّل كنندگان را دوست مى‏دارد. سوره آل عمران: آيه 159.

نوشتن دیدگاه