88   «وَقالَ مُوسى رَبَّنا إِنَّكَ آتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلأَهُ زِينَةً وَأَمْوالاً فِى الْحَياةِ الدُّنْيا رَبَّنا لِيُضِلُّوا عَنْ سَبِيلِكَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلى أَمْوالِهِمْ وَاشْدُدْ عَلى قُلُوبِهِمْ فَلا يُؤمِنُوا حَتّى يَرَوُا الْعَذابَ الْأَلِيمَ»
ترجمه :
88. و عرض كرد موسى در پيشگاه احديت: پروردگار ما! محققاً تو عطا فرموده‏اى به فرعون و اتباع او زينت و مال‏هايى در زندگانى دنيا، پروردگارا! اين سبب شده كه اين‏ها بندگان تو را گمراه كنند از راه حق تو، پروردگارا! از بين ببر اموال آن‏ها را و تغيير ده و سخت كن دل‏هاى آن‏ها را، پس اين‏ها ايمان نخواهند آورد تا آنكه عذاب دردناك را مشاهده كنند.
تفسير :
«وَقالَ مُوسى» ، انبيا و رسل تا مادامى كه قوم را قابل هدايت مى‏دانند در مقام هدايت برمى‏آيند ولى موقعى كه مأيوس شدند و يقين[به هدايت نشدن آنان] پيدا كردند، بايد در حق آن‏ها نفرين كنند، كه دعاى شرّ است؛ مثل حضرت نوح، هود، صالح بلكه هر مؤن بايد چنين باشد.
«رَبَّنا إِنَّكَ آتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلأَهُ»، هيچ چيز به احدى نمى‏رسد از نعم مگر به اراده حق، و لو كفار گمان كنند كه به كوشش خود است، مثل قارون و قارون صفت‏ها كه گفت: «إِنَّما أُوتِيتُهُ عَلى عِلْمٍ عِنْدِى»[1].
«زِينَةً وَأَمْوالاً»، بعضى گفتند: زينت حُلِىّ [= زيورها] و حُلَل [ = جامه ابريشمين ]است كه خود را به آن‏ها زينت مى‏كنند لكن اموال شامل اين‏ها مى‏شود به علاوه «زينة» مفرد است و «اموال» جمع و مقتضاى عطف مغايرت است[2]. و بعضى گفتند: حسن و جمال و صحت بدن و طول قامت و حسن صورت[است[3]]. اين قول علاوه بر اينكه صحت ندارد، خلاف ظاهر بلكه خلاف واقع است كه خداوند قبطيان را خوش‏صورت خلق كند و بنى اسرائيل را بد صورت، بلكه مسلماً در هر دو طايفه هر دو قسم بوده. و آنچه به نظر مى‏رسد، و اللّه‏ العالم، مراد[از زينت] قوت و قدرت و رياست و عنوان و تسلط بر بنى اسرائيل است و «اموال» از جواهرات و ذهب و فضة و املاك و ساير زخارف دنيويه است.
«فِى الْحَياةِ الدُّنْيا»؛ در اين چهار روزه زندگانى دنيوى.
«رَبَّنا لِيُضِلُّوا عَنْ سَبِيلِكَ»لامِ عاقبت است نه لامِ غرض، يعنى براى اين جهت [براى گمراه كردن] به آن‏ها نعمت ندادى، بلكه عاقبت كار آن‏ها به اينجا كشيد كه اين نعمت‏ها وسيله شد كه اين‏ها مردم را گمراه كنند و از صراط مستقيم تو منع كنند، كه مى‏فرمايد: «وَأَنَّ هذا صِراطِى مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَلا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ»[4].
[ انبيا تا از ايمان مردم مأيوس نشوند نفرين نمى‏كنند]
«رَبَّنَا اطْمِسْ عَلى أَمْوالِهِمْ» «طمس» از بين بردن و محو كردن است، چنانچه مى‏فرمايد: «فَإِذَا النُّجُومُ طُمِسَتْ»[5]، و نيز مى‏فرمايد: «وَلَوْ نَشاءُ لَطَمَسْنا عَلى أَعْيُنِهِمْ»[6] و غير اين‏ها كه به معنى محو است. و گفتند اموال آن‏ها سنگ شد ما مى‏گوييم فاسد شد.
«وَاشْدُدْ عَلى قُلُوبِهِمْ» «شَد» در قرآن به معانى زيادى استعمال شده، در اين مورد «شدّ قلب»؛ بستن دل است كه عبارت از قساوت و طبع و ختم است، و در مورد سليمان عليه‏السلام«وَ شَدَدْنا مُلْكَهُ»[7] ثبات و بقاست، و در باب ايتام «حَتّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ»[8] بلوغ و رشد است؛ يعنى دل‏هاى آن‏ها مثل سنگ يا سخت‏تر از سنگ كه مى‏فرمايد در حق منافقين: «ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ فَهِىَ كَالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً»[9].
«فَلا يُؤمِنُوا حَتّى يَرَوُا الْعَذابَ الْأَلِيمَ» يا مراد عذاب نازله بر آن‏ها، مثل غرق يا عذابِ حالِ احتضار يا عذاب قيامت و تمام اين‏ها عذاب اليم است.
---------------------------------------------
[1] .  قارون در جواب قوم گفت: اين دولت و ثروتى كه پيدا كردم و به من داده شده بر اثر علم و صنعت خود پيدا كردم. سوره قصص: آيه 78 .
[2] .  تفسير التبيان: ج5، ص422.
[3] .  همان.
[4] .  و محققاً همين است صراط من كه مستقيم است پس متابعت كنيد او را و متابعت نكنيد راه‏هاى ديگرى را كه شما را از راه خدا متفرق مى‏كند. سوره انعام: آيه 153 .
[5] .  پس زمانى كه ستاره‏ها تاريك مى‏شود. سوره مرسلات: آيه 8 .
[6] .  و اگر مشيت تعلق گرفت هرآينه محو مى‏كنيم بر چشم‏هاى آن‏ها و منقلب مى‏كنيم. سوره يس: آيه 66 .
[7] .  و محكم كرديم سلطنت او را. سوره ص: آيه 20 .
[8] .  تا زمانى كه برسد به حد رشد. سوره انعام: آيه 152 .
[9] .  سپس دل‏هاى شما سخت شد بعد از همه اين آياتى كه شما مشاهده نموديد، پس آن دل‏ها مانند سنگ يا سخت‏تر از سنگ گرديد. سوره بقره: آيه 74 .

نوشتن دیدگاه