238   « حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَالصَّلوةِ الْوُسْطى وَقُومُوا للّه‏ِِ قانِتِينَ »
ترجمه :
238 . بر همه نمازها و نماز ميانه مراقبت كنيد و براى خدا قيام كنيد در حالى كه اطاعت كنندگانيد .
تفسير :
« حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ » ، « محافظت » و « حفظ » به معنى نگاه‏دارى است و قوه حافظه را از اين جهت حافظه گفتند كه مطالب را در ذهن انسان نگاه‏دارى مى‏ كند .
و حفظ و نگاه‏دارى هر چيزى به‏ حسب آن چيز است ؛ مثلاً حفظ مال به اين است كه آن را از تلف شدن و اسراف و دستبرد سارق نگاه‏دارى كنند ، و حفظ جان به اين است كه انسان خود را در معرض هلاكت و مرض و تصادم و نحو اين‏ها قرار ندهد ، و حفظ ناموس به اين است كه عفت و پاكدامنى را رعايت كند و از تماس با اجانب خوددارى كند ، و حفظ دين به اين است كه اعتقادات خود را از زوال و شك نگاه دارد و اخلاق و اعمال خود را بر وفق آن‏ها قرار دهد . و امّا حفظ نماز به چند چيز است :
1 . اتيان نماز در وقت آنْ كه اولاً ، نمازها را در اوقات آن ترك نكند كه تارك الصلاة محسوب شود ؛ زيرا عقوبت تارك الصلاة بسيار سخت است ، بلكه ترك صلات موجب كفر است و تارك صلات از كسانى است كه بى‏ ايمان از دنيا مى ‏رود و ثانياً ، نماز را در اول وقت به جاى آورد كه نماز اول وقت داراى فضيلت بسيار است و كسى كه نماز خود را به آخر وقت بيندازد دليل بر بى‏ اعتنايى و بى اهميتى او به نماز است .
2 . صحيح به جاى آوردن نماز ، كه مقدمات و مقارنات و ساير امور آن صحيح و درست و مطابق دستور شرع باشد و نماز ضايع و باطل به جاى نياورد كه ضايع الصلاة در عقوبتْ مانند تارك الصلاة است . و در آيات و اخبار مذمّت بسيار و عقوبت شديد براى ضايع الصلاة ذكر شده ، در آيه شريفه مى ‏فرمايد : « فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلوةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيّاً »[1] .
و در خبر مروى در لآلى از رسول اكرم  صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏ آله پانزده عقوبت براى ضايع الصلاة ذكر شده : سه عقوبت در دنيا و سه عقوبت در وقت نزع و سه در قبر و در برزخ و سه در موقع بعث و نشور و سه در صحراى محشر[2] .
3 . حفظ از اِندراس [ = كهنگى ] و از بين رفتن نماز كه نگذارد نماز از ميان جامعه برداشته شود و مردم را به نماز و حفظ احكام و آدابِ آنْ امر و ترغيب و تشويق كند ، و كلمه « الصّلَواتِ » شامل همه نمازهاى واجب مى‏ شود و اظهر مصاديق آن‏ها نمازهاى پنجگانه است ، و امّا نمازهاى مستحبه حفظ آن‏ها واجب نيست مگر به بعض معانى حفظ . « وَالصَّلوةِ الْوُسْطى » ، « صلات وسطى » ذكر خاص بعد از عام به واسطه اهميت آن است و بين مفسرين در تفسير « وسطى » اختلاف است ، بعضى نماز عصر گفتند ؛ چون ميان دو نماز روزانه و دو نماز شبانه است ، و بعضى گفتند نماز مغرب است ؛ چون سه ركعت است و واسطه بين طول و قصر است ؛ يعنى بين نماز چهار ركعتى و دو ركعتى است ، و بعضى گفتند عشاء است ؛ چون واسطه بين دو نمازى است كه در سفر قصر نمى‏ شود ؛ يعنى نماز مغرب و صبح ، و بعضى گفتند صبح است ؛ چون وقت آن بين الطلوعين و مشهودِ ملائكه شب و روز است ، چنانچه در قرآن مى‏ فرمايد : « إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً »[3] ، و بعضى گفتند در ميان نمازها مخفى است ، چنانچه ليلة القدر در ميان شب‏هاى رمضان و ساعت استجابت دعا در ميان ساعات روز جمعه و رضاى الهى در ميان طاعات و غضب او در ميان معاصى و ولىّ خدا در ميان مؤنين پنهان است كه شخص مؤن مراعات همه نمازها و همه شب‏هاى ماه رمضان و همه ساعات روز جمعه و همه طاعات و معاصى را بنمايد و همه مؤنين را محترم دارد .
ولى همه اين اقوال اجتهاد در مقابل نصّ است ؛ زيرا در اخبار معتبره از ائمه طاهرين  عليهم‏ السلام در كافى و غير آن به نماز ظهر تفسير شده ؛ چون اول نمازى است كه فرض شد و زوال ظهر ، وسط النهار و ساعت استجابت دعاست[4] . « وَقُومُوا للّه‏ِِ قانِتِينَ » ، « قانت » را به معنى خاشع و خاضع و طائع و مداوم بر فعل تفسير نمودند ، ولى در اخبار مرويه از حضرت باقر و حضرت صادق عليهماالسلام به قنوت نماز تعبير شده كه دعاى در حال قيام در ركعت دوم قبل از ركوع باشد . و مراد از « قُومُوا » همان حال قيام است براى قنوت[5] . و در برهان از تفسير عياشى از حضرت صادق عليه‏ السلام روايت كرده كه فرمود : « الصلوات : رسول اللّه‏ و أمير المؤنين و فاطمة و الحسن و الحسين ، والوسطى : أمير المؤنين « وَ قُومُوا للّه‏ِ قانِتِينَ » طائعين للأئمّة »[6] .
--------------------------------------------------------------------------------
[1] .  پس بعد از آن‏ها جانشينانى به جاى ماندند كه ضايع كردند نماز را و متابعت كردند شهوات نفسانيه را ، پس زود باشد كه گمراهى [خود] را خواهند ديد . سوره مريم : آيه 59 .
[2] .  ر . ك : لآلى الأخبار : ج4 ، ص47 ؛ فلاح السائل : ص61 و بحار الأنوار : ج80 ، ص21 ، ح39 . متن حديث به نقل از فلاح السائل : عن سيّدة النساء فاطمة ابنة سيّد الأنبياء صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله أنّها سألت أباها محمّداً صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏ آله فقالت : يا أبتاه ، ما لمن تهاون بصلاته من الرجال والنساء؟
قال : يا فاطمه ، من تهاون بصلاته من الرجال والنساء ابتلاه اللّه‏ بخمس عشرة خصلة : ستّ منها في دار الدنيا ، وثلاث عند موته ، وثلاث في قبره ، وثلاث في القيامة إذا خرج من قبره .وأمّا اللواتي تصيبه في دارالدنيا :
فالاُولى : يرفع اللّه‏ البركة من عمره ؛ و [ الثانية :]يرفع اللّه‏ البركة من رزقه ؛ و[ الثالثة :] يمحو اللّه‏ عزّوجلّ سيماء الصالحين من وجهه ؛ و [ الرابعة :] كلّ عمل يعمله لا يؤجر عليه ؛ و [الخامسة :] لا يرتفع دعاؤه إلى السماء ؛ والسادسة : ليس له حظّ في دعاء الصالحين .
وأمّا اللواتي تصيبه عند موته :
فأوّلهنّ : أنّه يموت ذليلاً ؛ والثانية : يموت جائعاً ؛ والثالثة : يموت عطشاناً ، فلو سقى من أنهار الدنيا لم يرو عطشه .
وأمّا اللواتي تصيبه في قبره :
فأوّلهنّ : يُوَكّل اللّه‏ به ملكاً يزعجه في قبره ؛ والثانية : يضيّق عليه قبره ؛ والثالثة : تكون الظلمة في قبره .
وأمّا اللواتي تصيبه يوم القيامة إذا خرج من قبره :
فأوّلهنّ : أن يوكّل اللّه‏ به ملكاً يسحبه على وجهه والخلائق ينظرون إليه ؛ والثانية : يحاسب حساباً شديداً ؛ والثالثة : لاينظر اللّه‏ إليه ولا يزكّيه وله عذاب أليم . ترجمه حديث :
حضرت زهرا عليهاالسلاماز پدرش پيامبر اسلام صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله پرسيد : پدر جان! جزاى كسى كه نمازش را سبك بشمارد ، چيست؟
پيامبر فرمود : اى فاطمه! اگر فردى از زنان يا مردان نمازش را سبك بشمارد ، خداوند او را به پانزده بلا گرفتار مى‏كند ، شش مورد از آن‏ها در دنيا و سه بلا هنگام مرگش و سه بلا در قبرش و سه بلا در قيامت هنگامى كه از قبر بيرون مى‏ آيد ، مى‏باشد . امّا عقوباتى كه در دنيا به او مى‏رسد : خداوند بركت را از عمرش برمى‏دارد ، بركت را از روزىِ او مى‏برد ، سيماى نيكوكاران را از چهره او پاك مى‏ كند ، هر عملى كه انجام دهد هيچ اجرى ندارد ، دعايش به سوى آسمان بالا نمى ‏رود ، و هيچ بهره‏ اى در دعاى صالحان ندارد .
امّا بلاهايى كه در هنگام مرگش به او مى‏رسند : اول اينكه خوار وذليل مى‏ ميرد ، دوم : گرسنه مى ‏ميرد و سوم : باحالت تشنگى مى‏ ميرد ، حتى اگر از تمام نهرهاى دنيا آب بنوشد ، سيراب نمى‏ شود .
امّا بلاهايى كه در قبرش دچار مى‏شود : اول اينكه خداوند متعال فرشته ‏اى را بر او مى‏ گمارد كه او را در قبرش به ناراحتى و دردسر مى‏ اندازد ، دوم : قبرش بر او تنگ مى‏ شود و سوم اينكه ظلمت و تاريكى قبر او را فرا مى‏ گيرد .
و امّا بلاهايى كه روز قيامت در هنگام بيرون آمدن او از قبرش به او مى‏رسد : اول اينكه خداوند فرشته‏اى را بر او مى‏گمارد كه وى را با صورت بر روى زمين مى‏كشد و تمام مردم به او نگاه مى‏كنند ، دوم اينكه با سخت‏گيرى زياد از او حساب كشيده مى‏ شود و سوم اينكه خداوند متعال هيچ نگاه و نظرى به او نمى‏كند و او را رو سفيد و پاك نمى‏ گرداند و عذاب شديد و سختى براى او خواهد بود .
[3] .  محققاً قرآنِ فجر ، مشهودِ ملائكه است . سوره اسراء : آيه 78 .
[4] .  ر . ك : كافى : ج3 ، ص271 ، ح1 ؛ تفسير البرهان : ج1 ، ص508 ، ح1 و نور الثقلين : ج1 ، ص288 ، ح939 .
[5] .  ر . ك : مجمع البيان : ج2 ، ص600 و تفسير البرهان : ج1 ، ص510 ، ح11 .
[6] .  منظور از « صلوات » پيامبر خدا و اميرالمؤمنين و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسين  عليهم ‏السلام و منظور از « الوسطى » اميرالمؤمنين عليه ‏السلام مى‏ باشد ، و منظور از « قُومُوا للّه‏ِ قانِتين » ، يعنى اينكه براى خدا قيام كنيد . تفسير عياشى : ج1 ، ص147 ، ح422 ؛ تفسير البرهان : ج1 ، ص510 ، ح10 و نور الثقلين : ج1 ، ص288 ، ح941 .

نوشتن دیدگاه