234   « وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْواجاً يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ فِيما فَعَلْنَ فِى أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللّه‏ُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ »
ترجمه :
234 . و كسانى كه از شما مردان مى‏ ميرند و زنان خود را وا مى ‏گذارند ، اين زنان چهار ماه و ده روز به خود انتظار كشند، پس هنگامى كه مدت آن‏ها به سر رسيد باكى بر شما نيست در آنچه آن زن‏ها از روى معروف درباره خود مى‏ كنند ، و خدا به آنچه مى‏ كنيد با خبر است .
[ در بيان عدّه وفات و مخارج و احكام آن ]
« وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْواجاً » « توفى » به معنى اخذ به قوّت و از ماده « وفاء » است و در آيه شريفه خطاب به حضرت عيسى  عليه‏ السلام : « إنّى مُتَوَفيكَ و رَافعكَ إلىّ »[1] به معنى گرفتن از دست يهود و بردن او به آسمان‏هاست ، و موت را وفات و مرده را متوفى گويند به واسطه اينكه روح او قبض مى‏ شود و ملك الموت را از اين جهت قابض ارواح مى‏ گويند.
و آيه شريفه راجع به عدّه وفات است كه اگر زنى شوهر او بميرد ، بايد چهار ماه و ده شبانه روز عدّه نگه‏دارد و دراين مدت براى احترام متوفى شوهر نكند، و مقتضاى اطلاق آيه اين است كه در نگاه داشتن عدّه وفات بين مدخوله و غير مدخوله ، صغيره و كبيره ، يائسه و غير يائسه ، حرّه و اَمه ، حامل و غير حامل فرق نباشد. بلى، در حامل اگر حملش بيشتر از چهار ماه و ده روز طول بكشد بايد تا وضع حمل عدّه نگه‏دارد ، ولى اگر قبل از اين مدت وضع حمل كند لازم است اين مدت را رعايت نمايد و به اصطلاح عدّه وفات بر حاملْ ابعدالاجلين است و اين آيه ناسخ آيه[ اى] است كه بعد از چند آيه ديگر بيان مى‏ فرمايد : « وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْواجاً وَصِيَّةً لِأَزْواجِهِمْ مَتاعاً إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْراجٍ »[2]كه دلالت دارد بر اينكه عدّه وفات يك سال تمام است ، چنانچه در روايت ابى بصير است كه از حضرت باقر عليه ‏السلام سؤال مى ‏كند از قول خداوند كه مى‏ فرمايد : « مَتاعاً إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْراجٍ » ، حضرت مى ‏فرمايد : « منسوخة نسختها « يتربّصنَ بأنفسِهِنّ أربعة أشهر و عشراً »و نسختها آية الميراث »[3] .
و از اين خبر استفاده مى‏ شود كه آيه « مَتاعاً إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْراجٍ » قبل از اين آيه نازل شده و اين يكى از ادله‏اى است بر اينكه تنظيم آيات قرآن به ترتيب نزول آن نشده است ، چنانچه در مقدمه متذكر شديم[4] . و از واجبات مهمّه بر زنانى كه شوهرانشان مى‏ ميرند و عدّه وفات نگاه مى‏دارند اين است كه در ايام عدّه ترك زينت كنند ، به اجماع علما و اخبار مستفيضه به اينكه لباس زينت نپوشند و عطر نزنند و سرمه نكشند و ابرو نگذارند و صورت را آرايش نكنند و از خانه بيرون نروند ، مگر براى اداى حقى يا غسل واجبى يا حج واجب يا اخذ احكام واجبه و امثال اين‏ها ، آن‏هم در شب بروند .
تفسير :
و امّا تفسير آيه ، يعنى كسانى كه از شما مردان مى‏ميرند و زن‏هايى مى‏گذارند ، چه صغيره و چه كبيره و چه مدخوله و چه غير مدخوله ، حتى مطلقه رجعيه كه در حكم زوجه است ، و چه در وطن و نزد زوجه بميرند و چه در سفر و جداى از او ، بلكه اگر در سفر بميرند مدت عدّه وفات از زمانى است كه خبر به زن مى‏رسد ، نه زمان فوت او . « يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْراً » ؛ بايد انتظار بكشند و حبس نفس كنند تا چهار ماه و ده روز ، و مراد چهار ماه هلالى تمام است و تعبير به عشر بدون عشرة ، به مناسبت اين است كه مراد شب است و البته روز هم داخل در آن است ؛ يعنى ده شبانه روز . و اختلافى است كه اگر زوج در اثناى ماه بميرد
آيا بقيه ماه را بايد جزو عدّه حساب نموده و از ماه پنجم كسر گذارد و يا اينكه در حساب نياورد ؟ و ظاهر و مطابق با احتياط اين است كه اگر آن بقيهْ ده روز باشد جزو ده روز حساب كنند و چهار ماه تمام ديگر صبر كنند ، و اگر كمتر از ده روز باشد در حساب منظور ندارند ، و اگر بيشتر از ده روز باشد زياده از ده روز را حساب نكنند .
« فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ » ؛ پس زمانى كه مدت عدّه تمام شد و به سر رسيد مانعى نيست بر مردان كه [ از ] آن‏ها خطبه [= خواستگارى] يا [ با
آنان  ]ازدواج كنند و بر خود زن‏ها ، كه شوهر يا زينت كنند . و خطاب در « عَلَيْكُمْ » به مسلمين است ، رجالاً و نساءً .
« فِيما فَعَلْنَ فِى أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ » ؛ در آنچه درباره خود انجام مى‏دهند از نكاح يا زينت يا رغبت در نكاح ، مادامى كه از حد معروف و ميزان شرع خارج نشوند و مرتكب اعمال خلاف شرع نگردند .
« وَاللّه‏ُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ » ؛ خداوند از آنچه شما مى‏كنيد آگاه است و از جزئيات كارهاى شما و اسرار پنهانى شما با خبر است ، و « خبير »از صفات ذاتيه حق و برگشت آن به علم ؛ يعنى عالم به وقايع و امورى است كه در عالم تحقق پيدا مى‏كند .
--------------------------------------------------
[1] .  به تحقيق مى ‏گيرم تو را و بالا مى ‏برم به سوى خود . سوره آل عمران : آيه55 .
[2] .  و كسانى كه از شما وفات مى‏ كنند و زن‏ هايى را مى‏ گذارند، وصيت كنند درباره زنانشان برخوردارى از نفقه و كسوه و سكنا را تا يك سال ، بدون اينكه آن‏ها را بيرون كنند . همين سوره : آيه 240 .
[3] .  اين آيه نسخ شده است ، آيه « يتربّصنَ بأنفسِهِنّ أربعة أشهر و عشراً » و آيه ميراث آن را نسخكرده است . تفسير عياشى : ج1 ، ص141 ، ح389 ؛ بحار الأنوار : ج101 ، ص189 ، ح31
و تفسير البرهان : ج1 ، ص499 ، ح6 .
[4] .  ر . ك : همين تفسير ، ج1 ، گفتار نهم .

نوشتن دیدگاه