181 « فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللّه‏َ سَمِيعٌ عَلِيمٌ »
ترجمه :
181 . پس كسى كه وصيت را تغيير دهد بعد از آنكه آن را شنيد ، همانا گناه آن بر كسانى است كه آن را تغيير مى ‏دهند ، محققاً خداوند شنوا و داناست .
تفسير :
« فَمَنْ بَدَّلَهُ » « تبديل » به معنى تغيير است و كلمه « مَن » عموم را شامل است از وصى و وارث و شهود و غير اين‏ها . و تبديل و تغيير وصيت به اين است كه يا اصلاً آن را عمل نكند ، يا بر خلاف آن رفتار كند ، يا در غير مصرفى كه تعيين شده مصرف نمايد ، و حرمت ترك عمل به وصيت از ضروريات دين اسلام و بر اثبات حرمت آن همين آيه كافى است، چنانچه در اخبار بر حرمت آن به اين آيه استشهاد شده و در اخبارى كه در وسايل روايت نموده ، به كبيره بودن آن تصريح شده و در مستدرك از پيغمبر اكرم صلى ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله روايت كرده كه فرمود : « مَن ضَمِن وصيّة الميِّتِ ثمّ عجز عنها من غير عذرٍ لا يقبل منه صرف و لا عَدل ، و لعنه كلّ ملكٍ بين السماء و الأرض ، و يُصبح و يُمسي في سَخَط اللّه‏ ، وكلّما قال : يا ربِّ ، نزلت عليه اللعنة ، و كتب اللّه‏ ثواب حسناته كلّه لهذا الميّت ، فإن مات على حاله دخل النار »[1]. و از آن طرف انفاذِ وصيتِ واجب نيز واجب است ، به اين معنى كه هر اندازه مى‏ تواند ، وصيت را مستحكم كند كه هم وصى بتواند انجام دهد و هم ديگران نتوانند تبديل كنند. « بَعْدَ ما سَمِعَهُ » بعد از آنكه از خود موصى بشنوند ، يا به موازين شرعيه ثابت شود كه موصى چنين وصيتى نموده ، و گرنه به مجرد ظنّ و احتمال نمى ‏توان عمل كرد ، مگر امور واجبه[اى] كه ثابت شود بر ذمّه ميّت بوده ، مانند حجّ واجب و خمس و زكات و ديون كه اين‏ها مقدم بر ارث است و چنانچه از اخبار و فتاواى علما استفاده مى‏ شود ، از « ما ترك » ميّت ، مقدم بر همه ، كفن براى او بايد تهيه شود و پس از آن ديون او ادا شود و بعد از آن به وصيت عمل گردد و پس از آن حقّ وارث داده شود و در قرآن مى ‏فرمايد : « مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِى بِها أَوْ دَيْنٍ »[2] كه ارث را مؤّر از همه قرار داده.
« فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ » گناه ترك وصيت بر كسانى است كه آن را تبديل مى‏ كنند از وصى و ورثه و شهود و هر كه مانع از انفاذ [= اجراى] وصيت بشود ، و تعبير به كلمه « إنّما » كه از ادات حصر است براى اين است كه اثم و گناه مخصوص مبدل[3] است و بر ديگران چيزى نيست ، مثلاً اگر ورثه مانع از انفاذ وصيت شوند و نگذارند وصى به وصيت عمل كند ، گناه بر ورثه است و بر وصى گناهى نيست و يا اگر ظَلَمه مانع شوند و مال موصى را ببرند، ورثه تقصيرى ندارند و نه اينكه مراد اين باشد كه موصى ، يعنى ميّت گناهى بر او نباشد و ديگر مسئوليتى ندارد ، بلكه او مسئول عمل خود از ترك واجبات و ديون خود و غير اين‏هاست و به مجرد وصيت ، ذمّه او برى [= آزاد ، بركنار] نمى ‏شود و رفع ذمّه او موكول به عمل به وصيت است و تا عمل نشود ، ذمّه او مشغول است . و اينكه در مجمع البيان از اين جمله استفاده نموده كه ميّت برائت ذمّه مى ‏يابد[4] تمام نيست ؛ بلى ، اگر تائب شود و واقعاً متمكن هم نباشد اميد عفو هست.
« إِنَّ اللّه‏َ سَمِيعٌ عَلِيمٌ » خداوند به آنچه ميّت وصيت كرده و شهود شهادت داده شنواست ، چنانچه به همه مسموعات [= شنيده شده‏ ها] شنوا مى ‏باشد و به آنچه وصى يا ورثه عمل مى‏ كنند ، يا تغيير و تبديل مى‏ دهند داناست ، چنانچه به همه چيز عالم است .
-------------------------------
[1] .  هركس اجراى وصيت ميتى را بر عهده بگيرد ، سپس بدون هيچ عذرى از انجام آن كوتاهى كند ، هيچ عمل مستحب و واجبى از او قبول نمى‏ شود و تمام فرشتگان بين آسمان و زمين او را لعنت كرده و هر صبح و شام در خشم و قهر خداست و هرگاه بگويد خدايا ، لعنت بر او نازل مى‏ شود و خداوند ثواب تمام كارهاى خوب او را براى اين فرد مرده مى‏ نويسد و اگر بر اين حال بميرد ، وارد جهنم مى‏ شود . مستدرك الوسائل : ج14 ، ص116 ، ح4 ؛ جامع الأخبار : ص449 ، ح2 و بحار الأنوار : ج100 ، ص196 ، ح11 .
[2] .  اين ميراث بعد از اداى دين ميّت و وصيتى است كه كرده است . سوره نساء : آيه 12 .
[3] .  كسى كه عملِ تبديل و تغيير را انجام دهد .
[4] .  مجمع البيان : ج1 ، ص484 .

نوشتن دیدگاه